Tüm Dünya 31 Aralık gece yarısında 2019’u uğurlayıp 2020’ye merhaba derken, Çinliler ve Asya kıtasının büyük bir çoğunluğu 25 Ocak itibariyle Domuz yılına veda edip Fare yılına geçiş yapacak. Çin Yeni Yılı veya Bahar Festivali olarak anılan bu 15 günlük dönem, Çinlilerin en önemli festivali olarak biliniyor. Bu kutlamalar ve geçiş, Ay takvimine göre her sene farklı tarihlere geliyor ve Çin astrolojisine göre her yılı 12 farklı hayvandan biri sembolize ediyor. 15 günlük kutlamaların son 4 günü ise Fener Festivali’ni kapsıyor.

Bölgeden bölgeye kutlamalarda değişiklik olurken, Çinliler için bu dönem, aileleriyle vakit geçirdikleri, Çin Yeni Yılı’na özel birtakım geleneksel yemeklerin yendiği, özel gösterilerin sergilendiği, havai fişek gösterileriyle büyük kutlamaların yapıldığı özel bir etkinliği ifade ediyor. Tüm iş yerlerinin, okulların, marketlerin, alışveriş yerlerinin kapalı olacağı, toplu taşımada bile bazı hatların çalışmayacağı dönemde, özellikle seyahat edecekler için “büyük göç” adı altında kalabalıklara ve yoğunluğa karşı uyarılar veriliyor. Milyonlarca Çinlinin harekete geçtiği hafta için trenlerde şimdiden hiçbir yöne bilet kalmamış durumda. Çince “mutlu seneler” 新 (Xīn) 年 (nián) 快 (kuài) 乐 (lè!) diyerek Çin yeni yılı olan Fare yılının detaylarına geçiyorum.

Çin Yeni Yılı Tarihi

Çok kısa bir şekilde Çin yeni yılının tarihine de değimeden geçmek istemedim. Açıkçası Çin’e gelmeden önce herhangi bir ilgimin ve bilgimin de bulunmadığı bu konuyu araştırırken oldukça ilginç detaylar öğrendim. Çin’de Ay takvimine göre yeni yıl kutlamalarının ne zaman başladığı belirsiz ancak bir efsaneye dayalı olduğu ortaya çıkıyor. Tarih olarak Shang ya da Yin Hanedanlığı döneminde, M.Ö. 1700, dini törenlerin yapılmaya başladığı veya çok daha öncesinde de kutlamaların olduğu bilgisi de çeşitli sitelerde yer alıyor. Han Hanedanlığı döneminde de kutlamalar yayılıyor ve iyice yerleşiyor.

Çin Yeni Yılı Başlangıcının Efsanesi

Masallara ve efsanelere göre, Çin Yeni Yılı‘nın başlangıcı “Year” ya da “Nian” adlı efsanevi bir canavara karşı mücadeleyle başlıyor. Aslan başına sahip bir öküz gibi görünen ve denizde yaşadığına inanılan canavar Year, yılbaşı gecesi olarak adlandırılan o gecede hayvanlara ve insanlara zarar vermek için ortaya çıkıyor. Savunmalar sırasında insanlar, canavarın kırmızı renkten, ateşten ve yüksek sesten korktuğunu fark ediyor. Bu nedenle kendilerini korumak adına, evlerinin kapısına kırmızı Dui Lian, el işiyle yaptıkları iyilik sözlerinin ya da şiirlerin yer aldığı süs, asma, fişek patlatma ve kırmızı fenerler asma gibi alışkanlıklar ediniyorlar.

Çin’de kırmızı renk “iyi şans” anlamına geliyor; o yüzden sırf Çin Yeni Yılı döneminde değil, genel olarak Çin’de çoğu yerde kırmızı renge rastlamak oldukça mümkün hale geliyor. Çin astrolojisindeki 12 hayvan: Fare, Öküz, Kaplan, Tavşan, Ejderha, Yılan, At, Keçi, Maymun, Horoz, Köpek ve Domuz. Bu hayvanların nasıl seçildiğine dair hikayeler de bulunuyor. Her bir yılın kendine ait elementi, yin ya da yang olduğu bilgisi de Çinli astrologlar tarafından incelenip hazırlanmış durumda sunuluyor.

Çin astrolojisine göre hangi yılda doğdunu merak edenler için ufak ama önemli bir notum var: Çin astrolojisinde yıl bağımsız değişken olarak biliniyor. Yani yıla değil, hangi günde yeni dönemin başladığına bakmak gerekiyor. Alıştığımız şekilde ocak-aralık olarak bakmamak gerekiyor. Örneğin domuz yılı 24 Ocak 2020’de sona eriyor ve 25 Ocak’ta Fare yılı başlıyor. Bu yüzden 24 Ocak ve öncesinde doğanlar Domuz yılında yer alıyorlar.

Çin Astrolojisinde 12 Hayvana Dair Efsane

Efsaneye göre, Jade İmparatoru’nun saray muhafızı olarak 12 hayvan seçmesi gerekiyor. Kedi, komşusu fareden saray muhafızı olabilmek için yardım beklerken fare bunu unutuyor ve bu nedenle kedi ve fare birbirine düşman oluyor. İmparator bu davete, saraya gelen ilk 12 hayvanı alacağını bildiriyor. Aslında ilk sırada yer alan öküzü, fare geçiyor ve fare ilk sıraya yerleşiyor. Bunu da öküzün sırtından gizlice tırmanarak yapıyor, yani onun sırasını alıyor. Ardından, benzer hikayelerle 11 hayvan daha davete katılıyor. Ancak bu oluşum sırasında farklı kaynaklarda Çin’de kedilerin bile var olmadığı geçiyor. Zaten efsane denmesinin sebebi de bu. 🙂

2020 Fare Yılı

Çin astrolojisindeki Ay takviminin ilk burcu Fare. Efsaneyi anlatırken de belirttiğim gibi hınzır fare öküzün sırtından gizlice tırmanıp kimselere çaktırmadan ilk sırayı kapıyor. Çin kültüründe fareler, varlığın ve bolluğun işareti olarak biliniyor. Farelerin üreme hızları dolayısıyla, evli çiftler çocuk sahibi olabilmek için farelere dua ediyor.

Fare yılında doğanların hiçbir zaman finansal problem yaşamayacakları ve hep düzenli bir hayatları olacağına inanılıyor. Eğer fare yılında doğan birinden bir hediye alıyorsanız, bu durum size gerçekten değer verdiğinin bir göstergesi olarak kabul ediliyor, çünkü fare yılında doğanlar genelde başkaları için fazla harcama yapmayı sevmeyen bir grup olarak anılıyor. Fareler, çok fazla övgü ve tanınmanın peşinde olmayan, çok hassas ve bir problem olacağını önceden farkına varanlar olarak da tanınıyor. Herhangi bir işte risk alıyorlarsa, genelde başarılı olacaklarına dair açıklamalar bulunuyor. Fareler; akıllı, hızlı düşünen, başarılı, sessiz sakin bir hayatla mutlu olanlar… Yin-Yang’da ise Fare, Yang tarafında bulunuyor ve yeni bir günün başlangıcını temsil ediyor. Yin-Yang kısaca, evrenin dengesini temsil eden, karşıt kutupların birbirlerini tamamlayıcılığını anlatan bir felsefe olarak biliniyor.

Yıla göre kişiyi temsil eden elementler değişiklik gösteriyor. Örneğin 1960 ve 2020 yılındakilerin temsili elementi metalken 1936 ve 1996 yılındakilerinki ateş oluyor. Bu elementler aynı zamanda kişilik ve diğer özellikleri de farklılaştırıyor. Eğer merak ediyorsanız veya bu yazıdan sonra ilginiz arttıysa, konuyu derinlikleriyle, ilgili bir uzmandan okumak veya danışmak sizi daha da iyi yönlendirecektir.

Detaylara buradan ulaşabilirsiniz.

Bildiğimiz astrolojide olduğu gibi kadın ve erkek olarak da fare yılında doğanların özellikleri ayrışıyor. Farklı kırılımlarda bir sürü detaya hakim olup kendi astrolojik bilgilerinizle yeni bakış açılarına da sahip olabilirsiniz.

17 Ocak itibariyle kutlamaların başladığı döneme girmiş bulunuyoruz. Bu seneki geçiş, 17–24 Ocak arasında yapılıyor. Little Year’da, Fare yılına hazırlıklar başlıyor ve 25 Ocak–4 Şubat arasında Çin Yeni Yılı/ Bahar Festivali kutlanıyor. 5–8 Şubat’ta da “Fener Festivali” ile kapanış yapılıyor. 25 Ocak–4 Şubat arasında herkes evinde, ailesiyle kutlamasını yapıyor ve çoğu yer kapalı oluyor. Hatta bazı lokantalar, mağazalar 17 Ocak itibariyle çotan tatile girmiş oluyor. Araştırmamı yaparken bu dönemde yapılmaması gereken birkaç ilginç uyarıya denk geldim ve bunları sizinle de paylaşmak istiyorum. Şu anda bunlardan hangisi ne kadar uygulanıyordur bilemiyorum ama mutlaka bu tabulara dikkat eden bir kesim olduğunu düşünüyorum. İşte Çin yeni yılı dönemindeki bazı kurallar:

• Negatif kelimelerin kullanılması yasak; ölüm, hastalık, acı, boşluk, fakirlik, ayrılık, aklınıza gelebilecek ve çağrışım yapacak tüm negatif kelimeler gibi…
• Herhangi bir seramiğin veya camın kırılması yasak. Diyelim ki istemeden bir şey kırıldı, hemen kırmızı bir kağıtla toplanarak barış ve güvenlikle ilgili sözcüklerin mırıldanılmalı.
• Temizlik yapmak, herhangi bir yeri, bir şeyi süpürmek, çöp atmak yasak. Bunları yaparsanız iyi şansı da süpürüp atmış ve uzaklaştırmış olduğunuz inancı yaygın.
• Makas, bıçak ve benzeri keskin objeleri kullanmak yasak. Bu aletler, başarı ve sağlığın engelleyicileri olarak biliniyor.
• Tüm festivaller bitene kadar saç kestirmek yasak, zaten tüm kuaför ve berberler de kapalı.
• Kavga etmek ve ağlamak yasak.
• Eşinin ailesini ziyaret etmek yasak. Bu yasak özellikle erkekler için geçerli. Bu dönemde eşlerinin ailelerini ziyaret etmek demek evliliklerinde problem olduğunu göstergesi sayılıyor ve tüm aileye kötü şans getirildiğine inanılıyor.
• Herhangi bir borca girmek yasak.
• İlaç almak hatta doktora görünmek, herhangi bir operasyon geçirmek yasak.
• Yeni yıl dileklerini yatarken birine iletmek yasak. Yoksa o kişinin tüm yılı yatağa bağlı olarak geçireceği inancı bulunuyor.

Çin Yeni Yılı Kutlaması

İlk Çin Yeni Yılı kutlamamız öncesi daha tecrübelilerden, ilgili bloglardan bu dönemde Şanghay nasıl olur, ne yapılır gibi detayları öğreniyorum. Öncesi oldukça hareketli ve canlı olan bu dönem, esas günde, 2020’de 25 Ocak’a denk geliyor, ve haftasında, Çinlilerin ailelerinin yanlarına gitmelerinden ötürü oldukça sakin geçiyormuş. Şanghay hayalet şehir oluyor gibi yorumlar bulunuyor. Bu arada bu durumun Asya kıtasındaki çoğu yer için geçerli olduğunu da öğreniyorum. Çin’in farklı şehirleri birbirinden ayrı kutlamalara sahne oluyor. Tabii ki Şanghay gibi büyük şehirlerinde de kutlamalar oluyor. Mesela Beijing şehrinde havai fişek gösterisi güvenlik ve hava kirliliğinden ötürü yasaklanmış ama yine de yapılıyor. Şanghay’daki yabancıların büyük bir kısmıysa genelde Çin dışında bir yere tatile gitmeyi tercih ediyor.

Çin Yeni Yılı, Çinlilerin en uzun tatilinin olduğu dönem aynı zamanda. Bu nedenle dünyanın en büyük insan göçünün, hareketinin yaşandığı dönem olarak da anılıyor. Hatta Çince’de buna özel bir tanımlama da bulunuyor: Chunyun (春运) ya da Bahar Göçü. Garip ve bir o kadar da ilginç olan bir nokta ise; bekarların ailelerinin yanlarına giderken sahte kız ya da erkek arkadaş götürmeleri. Bu durum, Çin’de aile adını devam ettirebilmek önemli bir gelenek olarak sürdürülüyor. Bekar gitmektense bunun tercih edilerek şans getireceğine inanmak bize oldukça değişik geliyor!

Çin Yeni Yılı dekorasyonu tamamen kırmızı ve o yılın hangi burca denk geldiğine bağlı olarak değişen hayvan figürleriyle dolu sokaklardan oluşuyor. Ayrıca normalde de dikkatinizi çeken fenerlerin sayıları oldukça artıyor. Kırmızı zarflar, bu dönem süslerinin en meşhurlarından, hatta WhatsApp’ta bile emojisi bulunuyor. Çince adı hóng bāo (红包) olan bu kırmızı kartların içi para ile dolu oluyor, hatta bu paralara şanslı para demek daha doğru olur. Kırmızı rengin iyi şans olduğundan bahsetmiştim. Bu kırmızı zarflar ya çocuklara büyükler tarafından iyi bir kısmet ve şans getirmesi için kutsama adına ya da çocuklardan, yaşça büyüklere uzun ömürlü olmaları ve minnetlerini göstermeleri amacıyla veriliyor.

Çin’in bazı bölgelerindeyse evli çiftler, bekar arkadaşlarına şans getirmesi için içi para dolu kırmızı zarflardan veriyor. Bu aslında biraz da bizim, bayramlarımızda el öpmelerden sonra büyüklerin torunlarına veya çocuklara verdikleri bayram harçlığı geleneğini andırıyor. Kırmızı zarftan para vermek WeChat üzerinde de oldukça popüler! Gruplarda bazı kişiler tarafından ara ara kırmızı zarf gönderimi oluyor ve yakaladığınızda cüzdanınıza az da olsa bir miktar Yuan katmış oluyorsunuz. Bunun yapılmasının sebebi hem network hem de geleneklere ve bazı batıl inançlara bağlı olmaktan geliyor.

Kırmızı zarfın da Çin Yeni Yılı başlangıcında olduğu gibi Nian adlı canavar ile bağlantılı bir efsanesi bulunuyor. Şöyle ki; Nian’dan korunmak adına o gece ailelerin çocuklarına para verdiği ve bu yolla çocukların bu canavara paralarla rüşvet verip kötü ruhlarla birlikte kaybolmasını sağladığına dair bir efsanesi olduğu söyleniyor. Süslemelere gelecek olursak; eski zamanlardan ve efsanelerden kalma kapıların üzerine Tanrıların resimlerinin asılması, kısmet açan ve kaligrafide kısmeti ima eden kırmızı kağıtların asılması, Çin kağıt kesme sanatı ile hazırlanmış Çin astrolojisine ait hayvan sembollerinin pencereleri doldurması süslemelerin başında geliyor.

Süslemelerde kumkuatın da ayrı bir yeri bulunuyor. Çince’deki kumkuat anlamını taşıyan karakterin şans ile aynı anlama gelen karaktere benzemesinden dolayı ve aynı zamanda turuncu renginin festival rengini anımsatması ve sağlığı, talihi temsil etmesi dolayısıyla birçok eve bu dönemde küçük bir kumkuat ağacı alınıyor.

Yemek olaraksa bu dönemde, ağırlıklı olarak dumpling yeniliyor. Ayrıca yeni yıl akşamına özel sipariş ile tuzlanmış balık ve askıda kurutulmuş kazlar da sofralarda yerini buluyor. İçecek olaraksa farklı çeşitlerdeki şaraplar, ağırlıklı olarak pirinçten yapılan, mutlaka her sofrada bulunuyor. Vodkaya benzerliğiyle beyaz şarap (白酒—báijiǔ) veya Tusu şarabı (屠苏酒—tú sū jiǔ) da tercih ediliyor. Barışı, sağlığı, uzun ömürlü bir yaşamın sembolü olan Jiao şarabı da seçeneklerden biri.

Çin Yeni Yılınız Kutlu olsun! Şerefe! Gàn bēi (干杯)!

Kapak fotoğrafı: Unsplash / Thomas Despeyroux

İlginizi çekebilir: Selin Mutafoğlu’ndan Hangzhou