Günümüzde her ne kadar kıyafetin daimi bir tamamlayıcısından bir aksesuara dönüşmüş olsa da şapka tarih boyunca basit bir aksesuar olmanın ötesinde olmuştur. Şapka hava koşullarına karşı koruyucu görevinin yanında bizlere insanların  sosyal statüleri, politik görüşleri, dini inançları ve hatta meslekleri hakkında bilgi veriyordu.

Şapkaların Anlattıkları

İzlediğimiz dönem dizileri ya da filmlerini düşündüğümüzde daha ilk dakikalardan dönemi anlamanın kıyafetlerden daha belirleyici bir yolu var: Şapkalara bakmak. Zira şapkalar çoğumuzun tahmininden daha önce bir dönemden, milattan önceden beri varlar. Üstelik var oldukları andan itibaren de çeşitli şeyler sembolize ediyorlar. Bunlardan en belirgini ise sosyal statü.

Şapka, Eski Yunan Uygarlığı’nda fakirler tarafından giyilirken Eski Roma’da bunun tam aksine zenginler tarafından giyiliyordu. Rokoko Dönemi’nde kadınlar tüy, inci, kurdele gibi aksesuarlarla donattıkları şapkalarıyla geziniyorlardı. 1770’lerde saç modelleri ile birleşen devasa başlıklar Marie Antoinette sayesinde moda olsa da politik dergilerde hicvediliyor ve saraydaki çöküşün bir göstergesi sayılıyordu. 1900’lere gelindiğinde şapka tasarımları sakinleşmekle birlikte bir kadının şapkasız evden çıkmasına olanaksız gözüyle bakılıyordu. 1960’lar ise daha kullanışlı hale gelen şapkalar sokak modasının vazgeçilmezi haline geliyor.

Elbette şapka modasından etkilenen yalnızca kadınlar değil. 1700’lerde sıklıkla bir tüyle süslenen büyük geniş kenarlı şapkaların yerini 18. yüzyıl İngiltere ve Fransası’nda devasa peruklar alıyor. Viktoryen Dönem’de ise bütün sihirbaz gösterilerinden gördüğümüz içinden tavşan çıkan devasa şapkalara kavuşuyoruz. Şapka modası kadınlarda olduğu gibi erkeklerde de zamanla günlük hayatta kullanılabilecek pratik tasarımlara evriliyor. 40’larda erkekler Indiana Jones karakteriyle ünlenen fötr şapkaları olmaksızın dışarı çıkmıyorlar.

Şapka Türleri ve Terimler

Günümüzde her ne kadar şapka eskisi kadar sık kullanılan bir aksesuar olmasa da genel kültür anlamında bilmemiz gereken bazı şapka terimleri öğrenmekte fayda var. Özellikle modaya ilgi duyan biriyseniz şapkaların moda tarihindeki yerinin öneminin mutlaka farkısınızdır. Modern anlamda modanın kurucularından Coco Chanel’in dahi dünyanın en kalıcı ve en çok bilinen markalarından biri olma serüvenine şapka ile başladığını biliyoruz. O halde günümüzde de hala kullanılan şapka terimlerine kısaca bir göz atalım.

Bowler Şapka

Bowler şapka 1849 yılında İngiliz politikacı ve asker Edward Coke tarafından, av bekçileri için icat ediliyor. Güçlü bir kumaşı olan ve başa güzelce oturan bu şapka başı dallara çarpmaktan koruyor ve rüzgar estiğinde uçup gitmiyor. Kullanışlılığı sayesinde pek çok farklı sosyal sınıf tarafından kabul gören bu şapkalar, 1960’lara kadar da popülerliğini sürdürüyor.

Stetson Şapka

İlk olarak  John B. Stetson Company tarafından üretilen Stetson şapkaların reklamı ilk kez 1865 yılında yapılıyor. Klasik Amerikan kovbot ve şerif şapkaları olarak da tanıdığımız bu şapkaların kenarları düz ve geniş başlayıp yanlara doğru kıvrılırken tepe kısmında ise boğumlar bulunuyor. Şapkaların bu denli rabet görmesinin nedeni ise su geçirmez olmaları ve koruyucu niteliği idi.

Sombrero Şapka

Son derece geniş ve konik kenarlı sombrero şapkaların kökeni Meksika. Şapkanın kenarları o denli geniş ki giyen kişinin baş, boyun ve omuz bölgesini kaplıyor. Aslında şapkanın ismi de buradan geliyor. Çünkü İspanyolca “sombre” kelimesi gölge anlamına geliyor. Kimin icat ettiği bilinmemekle birlikte sombrero şapkalar halen Meksika kültürünün bir parçası ve sembolü.

Fedora Şapka

Fedora şapka ya da bildiğimiz adıyla fötr şapka en iyi bildiğimiz şapka türlerinden bir tanesi. 1882’de icat edilen ve ismini Victorien Sardou tarafından yazılan bir oyunun karakteri Princess Fédora Romanoff’tan alan şapka geleneksel olarak keçeden yapılıyor. Oyunda Princess Fédora’nın benzer bir şapka giymesiyle alan şapka rüzgardan koruması, katlanabiliyor olması gibi kullanışlı özellikleriyle de uzun yılların gözde şapkası haline geliyor. 1960’larda eski popülerliğini kaybeden fötr şapka günümüzde ise vintage giyim severler ve hipsterlarca sahiplenildi.

Şapkanın Türkiye’deki Tarihçesi

Şapkanın ya da bir diğer isimle başlığın ülkemizdeki geçmişi külah, kalpak ve kavuğa dayanıyor. Özellikle erkek şapkaları geçmişten beri geniş bir çeşitlilik gösteriyor. Kadınlar ise Lale Devri’nde Damat İbrahim Paşa’nın da etkisi ile bir nebze özgürleşiyorlar. Daha rahat sosyalleşebilmeye başkayan hanımlar kılık kıyafetlerine büyük bir özen gösteriyorlar ve “hotoz” ismi verilen şapkalarını Rokoko dönemi kadınları gibi çiçeklerle süslemeye başlıyorlar.

Kavuk II. Mahmut döneminde yapılan kıyafete devrimi ile yerini fese bırakıyor. Fesin kabul görmesindeki büyük etken ise II. Mahmut’un memurlarına pantolon ve ceket giymeyi ve fes kullanmayı zorunlu hale getirmesi.

Her ne kadar Avrupa görmüş olan Jön Türkler tarafından kullanılıyor olsa da modern anlamda şapkanın ülkemizdeki kullanımı Atatürk’ün 1925’de yaptığı Şapka Devrimi’yle başlıyor. Uygar olmaya karar veren Türk milletinin bunu yaşayışıyla, dış görünüşüyle de kanıtlaması gerektiğine inanan Mustafa Kemal Atatürk çağdaşlaşma atılımları içinde, şapka ve kıyafet devrimine büyük önem veriyor.

Böylece kullanımı son derece hızla yayılan şapka kıyafetin ayrılmaz bir parçası olur. Öyle ki, şapka etrafından görgü kuralları gelişir. Örneğin; kapalı alanlarda şapka ile oturulmaz. Bu dönemde şapka giyimin öyle önemli bir parçası haline gelir ki komşuya dahi şapka ile gidilmez ve İstanbul’un eskilerinin pek sık söylediği gibi Beyoğlu’na düzgün kıyafet ve şapka ile çıkılır.

Günümüzde erkek modasındaki yerini berelere ve beyzbol şapkalarına bırakan şapka, kadın modasında halen çeşitlilik göstermeye devam ediyor. Ek olarak kadın ve erkek şapkaları arasındaki ayrım kalktığından kadınlar esasen günümüzde daha geniş bir yelpazede şapka seçebilme özgürlüğüne de sahip. O halde şapkanın ölümsüz bir aksesuar olduğunu bir kez daha hatırlatıyor ve özellikle erkekleri 50’lerin şık “look”larını ve şapkayı geri getirmeye davet ediyoruz!

Kapak Fotoğrafı: klaasinsession.com

İlginizi çekebilir Chic Magger’dan Jean’in Öyküsü