“Evde seramik yapmak istiyorum, hangi malzemeleri alsam yeterli olur?” sorusuyla çokça karşılaştığım için, seramik malzemelerinden bahsetmenin sırası geldi dedim ve yazıya başladım.

Her boyadan renk renk, her fırçadan boy boy almak isteyenlerdenseniz bu yazıda gereksiz malzeme almaktan kaçınmak için yapmanız gerekenleri de bulacaksınız.

Seramik yapımı için gerekli malzemelerin en başında seramik çamuru yer alıyor. Ardından şekillendirme malzemeleri ve tabii ki sırlar geliyor. 

Önce çamurumuzu seçelim. Çamurlar genel olarak üç gruba ayrılıyor;

• Seramik çamuru
• Stoneware çamuru
• Porselen çamuru

Seramik çamurlarından en çok kullanılanlar, kırmızı çamur, beyaz çamur ve şamotlu çamur şeklinde. Öncelikle yapmak istediğiniz ürünün dokusuna ve rengine karar vermelisiniz ki, çamurunuzu seçebilesiniz. Çamurun yapısı, pişme derecesi, plastiklik seviyesi, pişme rengi gibi teknik özelliklerin bilinmesi hayalinizdeki tasarımı ortaya çıkartmak için çok önemli. Pişirim sonrası rengin ne olacağı ve küçülme payı, su emme değerleri, pişirim dereceleri, kuru küçülme oranları, mukavemeti, hangi sırlarda hangi rengi vereceği, et kalınlıkları gibi çamurun teknik bilgilerine hakim olmak bizi istediğimiz ürüne kavuşturmada en önemli unsurlardan.

Seramik Çamuru Çeşitleri

Kırmızı Çamur

Kırmızı çamur, kırmızı killerle üretilen doğal çamurlara deniyor. İçerisindeki kırmızı demir oksit miktarının fazla olması sebebiyle ham haldeyken ve pişirim sonrası renkleri kırmızı tonlarda oluyor ve bu renk tonları çıkarıldıkları yörelere göre portakal renginden, koyu kahverengiye değişkenlik gösteriyor. Oldukça rahat şekillendirilen, plastikliği yüksek bu çamur türü, en çok kullanılan çamurlardan. Kırmızı çamur rengi nedeniyle sırlanma sonrasında da sizi çok memnun eden çamurlardan bir tanesi. Çünkü yarı opak bir renkle sırladığınıza kırmızı çamur kendini belli ediyor ve otantik bir görünüm sağlıyor. Daha doğal çalışmalar yapmak istiyorsanız ve çömlek görünümünü seviyorsanız, bu çamur tam size göre. Kiremit renginin açık renklerle uyumunun güzelliğine inanamayacaksınız. 

Beyaz Çamur

Pişmeden gri renkte olan bu çamurlar, piştiğinde beyaz hale gelen, esnekliği ve çalışılabilirliğinin yüksek oluşu ile elde şekillendirmede bolca kullanılan çamurlar içerisinde. Genellikle pişme küçülmeleri az oluyor, sarkma ya da çarpılma yapmıyor. Elde şekillendirme ve heykel yapımı için çok uygun. Renginin beyazlığı sebebiyle, istediğiniz renk ile sırlayabilirsiniz. Renkli renkli seramikler yapmak istiyorsanız bu çamuru almalısınız. 

Şamotlu Çamur

İçerisinde pişmiş kil (şamot) bulunduran çamurlara şamotlu çamur deniyor. Mukavemeti oldukça yüksek, özellikle kuruma esnasında meydana gelen çatlamalara ve patlamalara karşı dirençli bir çamur. Büyük sanatsal işlerin çalışılması için çok uygun bulunuyor. Plastikliği yüksek olmayan bu çamurlar, kolay şekillendirilebilen bir çamur türü değil. Çünkü içerisinde bulunan şamot parçalarının miktarı ve tane büyüklüğü şekillendirmeyi etkiliyor. Pürüzlü bir yüzey alanına sahipler. İçerisindeki şamot miktarlarının yoğunluğu ve şamot parçalarının tane büyüklüğüne bağlı olarak yüzeyler üzerinde faklı dokular elde edilebiliyor, bu durum üreten kişi için bir avantaj olarak kullanılabilir. Ancak yüzeyi pürüzsüzleştirmek için çaba sarf etmeniz gerekiyor. Şamotlu çamur ile çalışırken ıslak sünger kullanılırsa, çamur içerisindeki şamot parçaları yüzeye çıkıp pürüzlü bir görünüm oluşturuyor. Yüzeyi pürüzsüz yapmak için ıslak ahşap modelaj kalemleri ya da silikon modelaj kalemleri ile müdahaleler yapılabilir. Şamotlu çamurların bileşimine göre pişirim sonrası renkleri değişiyor ve genellikle ten rengi ile kahverengi tonlarında oluyor.

Stoneware

Stoneware, piştikten sonra geçirimsiz olan ve seramik çamurlarından daha sert ve daha dayanıklı olan seramik malzemelerinden biri. Çok açık gri, ten rengi, koyu gri ve kahverengi gibi çok farklı renklerde olabiliyor. Stoneware çamurlarının porselen çamurlarına çok yakın olduğu düşünülüyor ama bazı temel farklılıkları da var. Porselenden daha opak, çok daha az ışık geçiriyor. Sert ve sıkı dokusu nedeniyle sofra eşyaları gibi işlevsel ürünler için uygun bir seçim olacağını düşünüyorum. Stoneware çamurunun pişirim sıcaklığı arttıkça, dayanıklılığı da artıyor.

Daha çok seramik endüstrisinde ve sanatsal çalışmalarda kullanılıyor. İçerisindeki kil grubu, seramik bünyenin şekillendirilebilme özelliğini artırarak şekillendirme sırasında avantaj sağlıyor. Kuvars yüksek ergime derecesi sayesinde iskelet görevi görüyor ve pişirim sırasında bünyenin şekil değiştirmesini önlüyor. Kullanılan ham maddelere göre bünye rengi değişkenlik gösterebiliyor, kremkahve-siyah renklerinde olabiliyor. 

Stoneware çamurlar, serbest elle şekillendirme bakımından kolay şekillendirilebilir ve pürüzsüz yüzeylere sahip olmaları, istenilirse çamur bünyenin içerisine ince şamot parçaları konulup dokulu yüzeyler elde edilebilmesi, yüksek derecelere çıkabilmeleri ve renk yelpazesinin geniş olması özellikleriyle birçok seramik sanatçısı tarafından tercih edilen çamurlar arasında. Benim de en çok kullandığım çamurlardan biri.

Porselen Çamuru

1260°C üzerinde pişirilen yüksek derece çamurlardan. Yüzeyi, sırlanmadan bile, genellikle çok pürüzsüz ve çamurun ince taneciklerden oluşması nedeniyle çok ince detaylar çalışılmasına izin veriyor. Dayanıklı ve sert bir malzeme. Porseleni diğerlerinden ayıran en önemli özellik yarı saydam olması. Pişirimden sonra porselen çok beyaz ve yarı saydam hale geliyor, ışığı geçiriyor; diğer tüm çamurların daha opak olduklarını ve ışığı geçirmediklerini söyleyebiliriz.

Porselen hem serbest hem de endüstriyel işlerde kullanılan ve her türlü şekillendirme yöntemiyle şekillendirilebilen bir çamur türü. Porselen çamurun plastikliği yüksek olmasına rağmen, elle şekillendirme yapılırken diğer çamurlara göre daha titizlikle çalışılması gerekiyor. Çünkü çalışma esnasında çamurdaki su miktarı kısa sürede kaybolup kuruyabiliyor ya da çok fazla su eklenmesi halinde de çamurun yapısı bozulabiliyor.

Kurutma bakımından en zorlayıcı killerden biri, deformasyonu ve pişirim sonrası küçülme payı çok yüksek. Bu sebeple büyük ölçekli işlerin yapımı için çok tercih edilmiyor. 

Paper Clay

Paper clay; kırmızı ya da beyaz seramik çamuru, stoneware ya da porselen çamuru içine kağıt, karton vb. selüloz lif eklenerek elde edilen türe deniyor. Lifler, çok güçlü ve çok amaçlı ancak çok hafif bir çamur yaratıyor. Standart bir çamurla çok ağır olabilecek çok büyük parçalar dahil her boyutta çalışmak için uygun olduğu söyleniyor. Hazır olarak satın alabileceğiniz gibi, kendiniz de yapabilirsiniz. Ben beyaz çamur ve stoneware varken kullanma ihtiyacı duymadım ama farklı bir görünüm elde edebilirsiniz, denemekte fayda var.:)

Katı çamurlar en az 10 kg şeklinde satılıyor, içinden kullandıktan sonra ağzını sıkıca kapatıp hava almasını önlerseniz, çok uzun süre dayanıyor. Hobi amaçlı yapıyorsanız zaten 10 kg size fazla fazla yeterli oluyor.

Çamurumuzu seçtikten sonra sıra şekillendirme malzemelerinde. Şekillendirme malzemeleri; ahşap, metal ya da silikon malzemelerden yapılıyor ve her türlü oyma, delme, modelleme işleriniz için seramik başlangıç seti altında satılan setler ideal oluyor. Modelaj malzemelerine ek olarak tabii ki sünger, çamur kesme ipi, sistre ve sırlama için de fırçalar gerekiyor. Sünger rötuşlar için bolca kullanacağınız bir malzeme, eğer şamotlu (içi pütürlü) çamur kullanacaksanız süngerden birkaç adet almanızda fayda var, zira kısa sürede çöpe gidebiliyor. Özetle, 1 modelaj kalemi, 1 sünger, 1 bıçak, 1 kesme ipi.

Seramik sırlarına geçme vaktimiz geldi. Sırlama işlemi bir önceki yazımda da anlattığım gibi seramiklerin bir kere fırına girdikten sonraki aşaması oluyor. İlk aşamada ana renkleri almakta ve çok çeşitlenmemekte fayda var. Kutularınız bittikçe kullanmanız sırların bozulmadan muhafazası açısından önemli. Her sırrın içeriği farklı olduğundan dokusu, akışkanlığı değişiyor. Dolayısıyla denedikten sonra sevdiğiniz sırları çoklamanız iyi olacaktır. Bir de, birbiri ile karışabilen sırlar var, bu renklerin üstüste sürülmesi farklı renkler ve dokular ortaya çıkartıyor, bunu denemek de çok keyifli oluyor. Ancak, ne renk çıkacak, akışkanlığı nasıl olacak denemeden bilemezsiniz, adı üstünde SIR. 🙂 Sırlar; opak, yarı opak, artistik, sır altı, sır üstü şeklinde çeşitleniyor.

Eğer desen çizimi yapacaksanız sır altı olarak satılan hazır sırlardan alabilirsiniz. Sırlar, hazır sıvı halde ya da toz halde satılıyor. Toz haldekilerden alırsanız içine su ekleyerek sırrınızı siz de hazırlayabilirsiniz. Desen çizimi için ince uçlu fırçalar, büyük alanları sırlamak için kalın fırçalar gerekiyor. İnce, orta ve kalın olmak üzere 3-4 adet fırça almanız yeterli olacaktır.

Bir de ders almalı mıyım sorusu var tabi. Eğer hatasız, mükemmel işler yapmak istiyorum diyorsanız bu işin inceliklerini bir bilenden öğrenmeniz gerekir. Ama ben deneyerek, hata yaparak öğrenmekten daha çok keyif alıyorum diyorsanız -ki bu bence de keyifli bir süreç- o zaman malzemeleri alıp başlayabilirsiniz. 

Seramik malzemelerinin hepsini online olarak sipariş verip hafta sonu kendinizi bu deneyime adayabilirsiniz. Hiçbir şeye doğru düzgün odaklanamadığımız şu günlerde odaklanmanıza ve zihninizi boşaltmanıza çokça yardımcı olduğunu göreceksiniz. 

Kapak fotoğrafı: Unsplash / Andy Kelly