Bu sabah kendin için leziz bir omlet hazırlarken kırdığın yumurtaların kabukları şimdi nerede? Henüz organik atıklarını biriktirerek evinin balkonunda veya bahçesinde kompost yapanlardan biri değilsen, muhtemelen ve ne yazık ki çöpte duruyorlar. Oysa bu yumurta kabukları sayesinde, toprak yapısının iyileşmesine katkı sağlayabilirdin. Güzel haber, henüz geç değil! Hazırsan, kompost ile ilgili tüm merak ettiklerini anlatmaya başlıyoruz.

Doğal Bir Gübre

Her gün atık sahalarından dökülen milyonlarca ton organik atık toprağa karışarak doğaya en çok zararı veren sera gazlarından birini, metan gazını ortaya çıkarıyor. O kadar ki, dünyaya salınan sera gazlarının %8’inin sorumlusu gıda atıkları. Biriken organik atıkların toprağa karışması işlemi için gerçekleştirilen çok sayıda toplama ve taşıma gibi faaliyetlerin tükettiği enerjiden, sudan bahsetmiyoruz bile. İşte kompost yapımı, tüm bu süreçlerin karşısında durarak, yalnızca kabuklarıyla bile sayısız besin değerine sahip olmaya devam ettiklerini farkında olmadığımız sebzeleri, meyveleri ve daha pek çok organik atığı dönüştüren, toprak için adeta vitamin deposu niteliğinde bir yöntem.

En temel anlatımla kompost; sebze ve meyve kabukları, yumurta kabuğu, dökülmüş yapraklar gibi organik atıkların yeniden toprağa kazandırılmak üzere bir araya getirilmesiyle elde edilen doğal gübreye deniyor. Organik atıklardan kompost yapmak, çöpe giden mutfak atığı miktarının azaltılmasında rol oynadığı gibi, toprak yapısını da iyileştiriyor çünkü besin maddelerini toprağa geri kazandırıyor. Böylece toprağın pH dengesini düzenliyor, havalanmasını sağlıyor, toprağın nemi tutmasını kolaylaştırarak verimini artırıyor. Yapay gübreler bitkilere gerçek anlamda ihtiyaç duymadıkları zamanlarda da besin aktarırken kompost, bitkilerin istedikleri zamanda alabilmelerine olanak sağlayan besin maddelerini içeriyor. Aynı zamanda kompost karışımının eklendiği toprağın mikrobiyolojik çeşitliliği de artıyor.

Kompostun soğuk ve sıcak kompost olmak üzere iki farklı yöntemi olsa da, her ikisinde de temel mantık yeşil ve kahverengi malzemeleri doğru oranda üst üste yerleştirmek. Yine de bu iki yöntem, kompostun oluşma süresi açısından birbirinden ayrılıyor. Sıcak kompost bir ay gibi kısa bir sürede oluşurken, soğuk kompost yapmak yaklaşık bir yıllık bir zaman dilimi gerektiriyor. Bu bilgiden de yola çıkarak, soğuk kompostun sıcak komposta kıyasla daha kolay ve risksiz bir yöntem olduğunu söyleyebiliriz.

Kompost Nasıl Yapılır?

Gel şimdi, kompost yapımının nasıl gerçekleşmesi gerektiğinden aşama aşama bahsedelim. İlk adım, uygun bir yer belirlemek. Evinin balkonu veya bahçesinde yarı güneş alan bir alan seçmen önemli. Sonrasında, büyükçe bir kova edinmen ve bu kovanın çeşitli noktalarına, kompostun hava alabilmesini sağlamak için delikler açman gerekiyor. İçeri sinek ve böcek girmesini önlemek için iç tarafa sinek teli yerleştirebilirsin.

Sıra, organik atıklarını yeşil ve kahverengi malzemeler olarak gruplamakta. Ama istersen önce, yeşil ve malzemeler derken ne kastettiğimizi ve bu malzemelerin hangi konularda birbirinden ayrıştığını anlayalım. Yeşil malzemeler, komposta azot sağlayan organik atıkları kapsıyor. Örneğin sebze ve meyve atıkları, taze otlar, yeşil yapraklar, yumurta kabukları, çay ve kahve telvesi bu kategoriye giriyor. Ağaç kabukları, dallar, kuruyemiş kabukları, kuru yapraklar, saman gibi atıklarsa kahverengi malzemelerin içinde yer alıyor; kompostun karbon ihtiyacını sağlıyorlar.

Burada önemli olan nokta, kompostun içinde bir karbon ve azot dengesi sağlamak; dolayısıyla, yeşil ve kahverengi malzemeleri kovanın içine eşit oranda yerleştirmek çok önemli. Bu adımı, kovanın en alt kısmına kahverengi malzemeleri, üzerine yeşil malzemeleri aynı miktarda yerleştirerek ve kap dolana kadar buna devam ederek tamamlayabilirsin.

Artık yavaş yavaş işlemin sonuna geliyoruz, bu noktadan sonra sahneye kompostun bakımıyla ilgili detaylar giriyor. Kompostu 2-3 günde bir kürek yardımıyla karıştırmayı atlamamalısın. Bu karıştırma işleminiyse; karışımın iç kısımlarının dışa, dış kısımlarının içe geçmesini sağlayarak gerçekleştirebilirsin. Bir diğer dikkat etmen gereken nokta, kompostun ne çok ıslak ne çok kuru olması. Kuru olduğunu gözlemlersen karışıma biraz su ve yeşil malzeme, ıslak olursa kahverengi malzeme ekleyebilirsin.

Elbette, kompost karışımının içine dahil edilmemesi gereken malzemeler de var. Ambalajlar, temizlik maddeleri, plastikler, yağlı yiyecekler, çay ve kahve poşetleri, pişmiş ürünler, hayvansal ürünler ve narenciye atıkları (özellikle soğuk kompostta) bu malzemeler arasında gösterilebilir.

Evet, artık kompostla tanıştın! Kompostun doğaya olan yararlarından yapım aşamalarına pek çok bilgiye sahipsin. Öyleyse bugün, kompost yapımını denediğin ilk gün olsun mu, ne dersin?

Kapak fotoğrafı: Unsplash / Joshua Hoehne

İlginizi çekebilir: Kendine Has’tan Sıfır Atık ve Geri Dönüşüm