Ennio Morricone: Film Müziklerinin Büyük İsminin Ardından

Morricone müzikleri sinemanın hemen her türünü kapsar. Westernler ile tanınmıştır ve bugün bile pek çok kişi o Western filmlerinin bestecisidir ama 1970’lerde İtalyan politik sinemasının önemli filmlerinde onun müziklerinin damgası vardı. Sanatsal sinemanın en zor, en sofistike örneklerinde de onun imzasını görebiliriz gişe filmlerinde, hatta B Sınıfı sayılabilecek yapımlarda da.

Bana Western filmlerini (halk arasında tanımlandığı üzere kovboy filmlerini) ve sonrasında da genel olarak sinemayı sevdiren iki film vardır. Daha doğrusu bu iki filmin başlangıç jenerikleri: İlki; For a Few Dollar More (Birkaç Dolar İçin) ve A Fistfull of Dollars (Bir Avuç Dolar İçin)’dir.

O kurşun sesleri ve elbette o muhteşem müzikler… O müziklerin kimin bestelediğini öğrenmem ise muhtemelen sinema tarihinin en bilinen en efsanevi birkaç temasından biri ile karşılaşmam sayesinde oldu: The Good, The Bad and The Ugly (İyi, Kötü, Çirkin).

Böylelikle sinema sanatına olan hayranlığım ve filmlerle olan yoğun ilişkim başladı ve şükür ki hiç bitmedi. Zamanla Morricone’nin Western’ler dışında da film müzikleri yaptığını öğrendim ve yıllar boyunca sürekli olarak büyük ustayı takip ettim. 500’ün üzerinde olan film müziklerinin neredeyse tamamını dinledim. Morricone’nin müziklerini dinlemek hem kendine özgü bir müzikal dünyaya atıp atmaktır hem de farklı ülkelerden farklı türlerden, sanat sinemanın en zor ve derinlikli ürünlerinden gişe filmlerine dünya sinema tarihi içinde neredeyse ilahi bir yolculuğa çıkmaktır. 6 Temmuz 2020 tarihinde, tüm yaşamını geçirdiği Roma’da 91 yaşında hayata veda eden Morricone sanatı ve bu dünyayı anlamlı kılan dehalardan biriydi. Şimdi ona biraz yakından tanıyalım.

Ennio Morricone Kimdir?

Ennio Morricone 1928’de, Roma’da doğar. İlk müzik derslerini bir trompet sanatçısı olan babası Mario Morricone’den alır. İlk bestesini 6 yaşında besteler. Sadece 12 yaşındayken konservatuara girer; 20. yüzyılın en etkili ve önemli İtalyan bestecilerinden biri olan ve Morricone üstünde büyük bir etkisi bulunan Goffredo Petrassi’nin öğrencisi olur ve onunla koral müzik, kompozisyon ve trompet çalışır. Büyük yeteneği sayesinde 6 yıllık okulu 4 ayda bitirir. Müzik çalışmalarına Petrassi’nin rehberliğinde devam eder ve 1950’lerin başından itibaren de profesyonel müzik kariyeri başlar. Önce farklı orkestralarda trompet çalar; bir taraftan ciddi klasik müzik besteleri yaparken bir taraftan da radyo programları için müzik besteler. O dönemdeki yapıtları bile Morricone’nin müziğinin nasıl farklı türlere ve tarzlara dönüşebileceğini, 20. yüzyıl’ın belki de en eklektik tarzına sahip bestecisi olduğunu göstermektedir.

Ennio Morricone’nin Sanat Yaşamı

1960’larla beraber belirli bir popülerliğe ulaşan Morricone film müziklerine dünyasına adım atar. Morricone’nin bir büyük film müzikleri bestecisi olarak tanınması, bir efsaneye dönüşmesi elbette Sergio Leone ile işbirliği yaptığı anıtsal Spagetti Western filmleri (Dolar Üçlemesi) ile olur. Morricone, Leone ile işbirliğine yönetmenin ölümüne kadar devam eder. Yönetmenin epik iki filmi için aynı derecede görkemli müzik besteler: Once Upon a Time West ve Once Upon a Time in America.

Westernler Morricone’nin yaşamında önemli bir yer tutmaya devam eder. Spagetti Western’in Leone’dan sonraki önemli isimleri Sergio Carbucci ve Sergio Sollima ile işbirliğini devam ettirir ama özellikle 1960’ların sonuyla beraber farklı türde filmlere yaptığı farklı müzikler ile sinema tarihinin gelmiş geçmiş en önemli birkaç bestecisinden biri haline gelir. Önemli İtalyan yönetmen Mauro Bolognini ile işbirliği sonucunda onun için 15 filmin müziklerini besteler. İtalyan sinemasının son dönem en önemli isimlerinden Guiseppe Tornatore ile işbirliği sonucunda son döneminin en önemli yaptıları arasında yer alan Cinema Paradiso, Stanno Tutti Bene, Una Pura Formalita, The Legend of 1900, Malena, Baaria filmlerinin müziklerini yapar.

Morricone Hollywood ile de yakın çalışır. Days of Heaven, The Thing, The Mission, The Untouchables, Bugys, Disclosure, In the Line of Fire ve The Hateful 8 onun Hollywood işbirlikleri arasında ilk akla gelen filmlerdir. The Hateful 8 ile altıncı kez aday gösterildiği Oscar’ı sonunda kazanır. Polanski’nin Frantic, Zaffirellli’nin Mel Gibsonlu Hamlet’i gibi Hollywood yıldızlarının yer aldığı yapımlarda uluslararası yönetmenler ile de çalışır.

Morricone’yi Benzersiz Kılan Nedir?

Ennio Morricone’yi ve onun film müziklerini benzersiz kılan birkaç önemli unsur bulunmaktadır. Morricone müzikleri sinemanın hemen her türünü kapsar. Western’ler ile tanınmıştır ve bugün bile pek çok kişi o Western filmlerinin bestecisidir ama 1970’lerde İtalyan politik sinemasının önemli filmlerinde onun müziklerinin damgası vardır.

Sanatsal sinemanın en zor, en sofistike örneklerinde de onun imzasını görebiliriz gişe filmlerinde, hatta B Sınıfı sayılabilecek yapımlarda da. Bir örnek vermek gerekirse, Pasolini’nin Salo ya da Sodom’un 120 Günü filminin müziğini de Morricone yapmıştır; komedi, poliziotteschi ve giallo türlerinde pek çok filmin müziğini de. Morricone filmlerin ne kadar sanatsal veya gişe filmi olup olmadığına bakmadan elinde malzeme için en uygun müziği yapma konusuna odaklanır. Cinema Paradiso, The Thing ve For a Few Dollar More aynı besteci tarafından bestelenmiştir. Teorema için de beste yapmıştır, Red Sonja için de. Bu çeşitliliği hem de aynı düzeyde, zorlama olmadan yapabilmesi onun dehasının en iyi örneklerinden biridir.

Morricone müzikleri ile müthiş bir atmosfer kurar ve bunu geniş orkestraya gerek duymadan da yapabilir. Örneğin The Thing için yaptığı müzik bunun için iyi bir örnektir. Çok az enstrüman veya ses ile çok etkileyici olabilir. Bunu sağlaması da onun müthiş orkestrasyon dehası ile mümkün olabilir. Bestecinin farklı ses ve enstrümanları kullanması aslında bir tür zorunluluktan kaynaklanmış ama en ayırt edici özelliği haline gelmiştir. Leone filmlerinin bütçe sıkıntıları yüzünden geniş bir orkestra kullanamayan Morricone, müzik için silah seslerinden, ağız kopuzu, ses, ıslık, gitar, trompet ve trampet ile farklı ses efektleri ve hatta sessizliği kullanmış ve o dönem için çok garip olan ama devrimci-yenilikçi bir film müziği anlayışı ortaya koymuştur.

Geniş bir orkestra olanağına kavuşup da Morricone bu enstrümanlar ile senfonik bir orkestrayı ve koroyu birleştirdiğinde ise ortaya sinema tarihinin en müthiş en mucizevi müziği ortaya çıkmıştır. Dehasını gösteren melodiler, unutulmayan, akılda kalıcı melodiler bir başka Morricone özelliğidir. Anlatacağım şu anı onun melodi yazma dehasını göstermesi açısından ilginçtir:

Bir gün Bilgi Üniversitesi servisine binmiş üniversiteye gidiyordum ve I-Pod’da Morricone’nin Tornatore’nin Il Migliore Offerta filmi için yaptığı müziği dinliyordum. Yanımda oturan biri bir süre sonra bana döndü, kulaklığımı çıkarmamı istedi ve ne dinlediğimi sordu, çok güzel bir müzik olduğunu söyledi. Morricone hakkında binlerce sayfa yazılacak kadar büyük bir sanat insanı. Ne yazsam ne söylesem az gelecek. O yüzden sözü çok uzatmadan onun müziğine bırakmakta yarar var.

En Sevdiğim 10 Ennio Morricone Müziği

500’ün üzerinde film arasında seçim yapmak zor elbette. Belli olan ilk 3 dışında biraz kafa yormak zorunda kaldım. Bestecinin en popüler yapıtlarından biri olan ve en fazla dinlenenler arasında üst sıralarda yer alan The Mission bu listede yer alamadı ama örneğin sürpriz sayılabilecek olan Metti, Una Sera A Cena listeye girebildi. Bu seçimde müzikal kalitesinden öte benim kişisel tarihimde önemi olan, yarattığı atmosfer ile etkileyicilik derecesi yüksek bestelerini seçtim filmden bağımsız olarak.