”Bunu mu abartıyorsun, her şeyi meseleye dönüştürme, ben olmasam yalnız kalırsın, niye ağlıyorsun ki şimdi, yardıma ihtiyacın var, kafanda kuruyorsun, kendin için üzülmeyi bırak, böyle bir şey olmadı, olayı dramatize etme, asıl yalan söyleyen sensin, yanlış hatırlıyorsun, delirmişsin, senin suçun, sakinleş, korkunç olduğumu düşünüyorsan neden yanımdasın, öyle bir şey söylemedim, çok hassassın şaka yapıyordum…” Bu tarz cümleleri ve benzerlerini kuran taraf mısınız yoksa duyan taraf mı? Maruz mu kalıyorsunuz yoksa maruz mu bırakıyorsunuz? İkisi birden mi var? O zaman kara haberi vermesi benden. Duygusal ve psikolojik istismar türü olan, nur topu gibi bir ”Gaslighting” var karşınızda ya da benliğinizde…

Gaslighting Nedir?

Gaslighting, bir kişinin veya grubun hedeflenen bir kişi veya gruba gizlice şüphe tohumları ekerek kendi hafızalarını, algılarını veya yargılarını sorgulamalarını sağlayan bir psikolojik manipülasyon (insanları istemedikleri halde, kendi bilgileri dışında yönlendirme) biçimi olarak tanımlanıyor. Gaslighting uygulayan kişiler; düşük benlik algısı, bilişsel uyumsuzluk gibi olguları karşılarındaki kişilere empoze ederler. Gaslighting’e uğrayan kişilerde, açığa çıkan duygusal destek ve doğrulama ihtiyacı ile kendilerini gaslighting’e bağımlı kılar ve manipülasyonu fark etmeleri epey zaman alır. Gaslighting; akıl sağlığını sorgulama, anksiyete, depresyon ve sinir krizlerine sebebiyet verebileceği için tehlikeli ve kişiyi mental anlamda yıpratan bir manipülasyondur. Gaslighting romantik bir partner, işveren, arkadaş ya da herhangi bir kişi tarafından iş yerinde, aile birimlerinde, okullarda, siyasette, tarikatlarda ve bir bütün şeklinde toplumlarda uygulanabilir.

Gaslighting Terimi Nereden Geliyor? 

Terim, Gas Light (Gaz Lambası) (1938) oyunu ve bu oyunun uyarlaması olan iki filmden adını almış. 1944 yılı Amerikan yapımı Gaslight; George Cukor tarafından yönetilen ve Ingrid Bergman, Charles Boyer, Joseph Cotten başrollerinden oluşan nefis bir psikolojik gerilim filmi. Türkçeye ”Işıklar Sönerken” şeklinde çevrilen film, kocası tarafından manipüle edilen kadının yaşadıklarını konu alıyor. Eğer filmi izlemek istemezseniz detaylı okuma yapmak için tıklayabilirsiniz. Gaslight; En İyi Film, En İyi Erkek Oyuncu ve En İyi Senaryo dahil yedi Akademi Ödülüne aday gösterilmiş ve ”En İyi Kadın Oyuncu” ve ”En İyi Yapım Tasarımı” dallarında iki ödül kazanmış. Film 2019’da Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Film Sicili tarafından “kültürel, tarihsel veya estetik açıdan önemli” statüsünde korunmak üzere seçildi.

Manipülasyon Teknikleri Nelerdir?

Gaslighting uygulayan kişiler farkında olarak ya da olmayarak bazı yöntemleri kullanırlar. (Farkında olmadan diye özellikle belirtiyorum, çünkü çocukluktan itibaren kişinin gördüğü iletişim şekli gaslighting’e dayalıysa yanlış olduğunu düşünmüyor olabilir.) Ve bu yöntemler sayesinde karşılarındaki kişilerin hem gerçeklik algısını hem de olaylara bakış açısını değiştirerek kontrolü ele alırlar. Zamanla gaslighting’e uğrayan kişilerin özgüveni ve özsaygısı zedelenir. Üstelik duygusal terminatörler bu döngüyü devam ettirebilmek amacıyla kurbanlarına kolaylıkla manipüle edilecekleri konularla alakalı methiyeler düzerler. Sürekli yerilmeye alışkın kurbanlar da haliyle bu övgülere ve sevgi kırıntısına tutunarak, gaslight uygulayan kişinin o kadar da kötü biri olmadığını düşünerek kendinden şüphe ederler. Aynı zamanda duygusal istismarcı kendi davranışlarını sanki mağdur olan kişi yapıyormuş gibi göstererek aynalama yapar. (Kişi kendinden bilir işi diye boşuna denmemiş.)

1. Withholding (Kısıtlama): İstismarcı, kurbanı anlamayı ve dinlemeyi reddeder. Çünkü amacı anlamak değil, kontrol etmek… 
2. Countering (Karşı koyma): İstismarcı bir olay ya da bir durumla ilgili kurbanın anısını sorgulatır. Anılar istismarcının sözleri ile yer yer değişikliğe uğrayabilir…
3. Blocking/Diverting (Dikkat dağıtma): İstismarcı ya konuyu değiştirir ya da konuyla ilgili kurbana sorular sorar. Konuyla ilgili asla doğrudan cevap vermeyip laf cambazlığı yapanlar tanıdık geldi mi…
4. Trivializing (Önemsizleştirme): İstismarcı kurbanın hissettiklerini önemsiz ve değersiz göstermeye çalışır. Şaka yollu yapılan incitici söylemlere dikkat!
5. Forgetting/Denial (Unutma/İnkar): İstismarcı yaşanan bir olayı unuttuğunu söyler veyahut inkar eder. Tabii ki bunu yalan söyleyerek yapar!

Kurban Olmanın Belirtileri

• ”Artık eskisi gibi hissetmiyorum” tarzında olumsuz düşünceler beslemek, eski haline kıyasla kendinden daha az emin olmak ve daha endişeli hissetmek
• İşler ters gittiğinde her zaman hatanın kendinde olduğunu düşünmek ve bu yüzden sık sık istismarcıdan özür dilemek
• Bir şeylerin yanlış olduğunu sezmek ancak neyden kaynaklı olduğunu bulamamak
• Vereceğiniz cevapların karşınızdaki kişiye uygun olup olmadığını sorgulamak, hırgür çıkmasın diye çoğunlukla susmak
• İstismarcının davranışları için bahaneler üretmek (istismarcıya duyulan hayranlık yüzünden onu sorgulanamayacak kadar masum bulma durumu) ve bu durumla alakalı yakın çevreye bilgi vermekten imtina etmek
• Eğer istismarcı duygusal bir partner ise, aile ve arkadaşlardan uzaklaşarak izole olmak
• Karar vermekte zorlanmak, umutsuz hissetmek, hayattan zevk almamak vb.

Gaslighting & Kişilik Bozuklukları 

Sosyopatlar ve narsistler, kişileri zayıflatmak için sık sık gaslighting taktikleri kullanırlar. Sosyopatlar sürekli olarak sosyal gelenekleri ihlal eder, yasaları çiğner ve başkalarını sömürür ancak aynı zamanda genellikle inandırıcı yalancılardır, bazen de suçu sürekli olarak reddeden çekici yalancılardır. Bu nedenle sosyopatlar tarafından mağdur edilen bazı kişiler kendi algılarından şüphe duyabilir. Fiziksel olarak istismar eden bazı eşler, şiddet uyguladıklarını açıkça inkar ederek partnerlerini rahatsız edebilirler.

Narsistler son derece önemli olduklarına ve dünyanın onların etrafında döndüğüne inanırlar. Bencildirler ve kendileri için bir amaca hizmet etmedikçe başkalarına zaman veya ilgi duymazlar. Empati kurmazlar ve başka bir kişinin ne hissettiğini ya da deneyimlediğini anlama yeteneğine ya da ilgisine sahip değildirler. Dolayısıyla gaslighting’e uğrayan kişi, yapanın nezdinde bir gölgeden farksızdır… Başarılarını abartmak, eleştiriye öfkeyle cevap vermek, başkalarını kişisel kazanç için kullanmak, özel ilgi veya özel muamele beklemek, kolaylıkla kıskanmak ise narsist kişilerin belli başlı özellikleridir.

Popüler Kültürde ”Gaslighting”

Film Önerisi: The Girl on the Train.

Müzik Önerisi: The Chicks, Gaslighter 

Kitap Önerisi: İkili İlişkilerde Duygusal Manipülasyon

Podcast Önerisi: Psikomore, İlişkide Manipülasyon

Fiziksel şiddetin kötülüğünü ve bıraktığı etkileri her fırsatta dile getirirken, ruhta oluşan morlukları da anlatmanın ve gidermenin vakti gelmedi mi? Bizi üzen kişileri romantize etmeyi ve duyduğumuz içi boş hayranlığı bırakmanın vakti gelmedi mi? Annem, babam, kardeşim, dostum, hayat arkadaşım, meslektaşım… ”O öyle bir şey yapmaz, benim iyiliğim için diyor” sözleriyle her şeyi kendimize müstahak bulmaktan, reva görmekten vazgeçmenin vakti gelmedi mi? Gaslighting yapan kişilerle yüzleşip mücadele etmek yerine uzaklaşıp, dinginleşmenin vakti gelmedi mi?

Kapak Fotoğrafı: careerizma.com

İlginizi çekebilir: Esra Esma Hamurcu’dan Dirty John