Dolmabahçe Sarayı’nın içinde bulunan Resim Müzesi’ni gezerken Osmanlı sultanlarının resim sanatıyla bu derecede ilgili olduğunu öğrenmek beni çok şaşırtmıştı. Özellikle son Osmanlı veliahtı ve son halife Abdülmecid Efendi’nin yaptığı resimler ve kullandığı malzemeler oldukça ilgimi çekmişti. Ben de bu konuyu biraz daha araştırmak istedim ve kendimi Sakıp Sabancı Müzesi’ndeki (SSM) “Şehzadenin Sıra Dışı Dünyası: Abdülmecid Efendi” isimli muhteşem sergide buldum. 60 tablo ve 300’ü aşın belgeden oluşan bu sergiyle ilgili izlenimlerimi dilim döndüğünce sizlerle de paylaşmak isterim.

Sakıp Sabancı Müzesi’ndeki (SSM) “Şehzadenin Sıra Dışı Dünyası: Abdülmecid Efendi” sergisine gitmişken, sansıma bu konuyu tamamlar nitelikte bir sergi daha bulunuyordu: “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e: Ressam Hocaların Ressam Öğrencileri”. Dönemi daha iyi anlayabilmek için önce bu sergiyi gezdim. Osmanlı’da resim sanatına yön vermiş yerli ve yabancı birçok ressam ile onların öğrencilerinin eserlerini tanıma fırsatım oldu.

Osmanlı’da Resim Sanatı

Osmanlı’da Batı tarzında resim sanatının tohumları ilk Tanzimat Dönemi’nde atılır, Sultan Abdülaziz’in resme duyduğu ilgi ve kendisinin de resim yapmasıyla beraber filizlenir. Şeker Ahmed Paşa ve Ferik İbrahim Paşa gibi sanatçılar yurt dışına gönderilip dönemin önemli ressamlarından eğitim alırlar. Portre, manzara ve natürmorta ek olarak kadın figürleri ve nü eserler bu dönemde ortaya çıkmaya başlar. Bunun yanı sıra, Osmanlı sarayları için çoğu Avrupalı olan saray ressamları görevlendirilir ve sarayda Batı tarzı bir resim koleksiyonu oluşturulur. İlk resim akademisi, resim sergisi, Batılı tarzda portre, padişah heykeli, ressamlar cemiyeti ve müze gibi gelişmeler de bu dönemde gerçekleşir.

Abdülmecid Efendi (1868-1944)

Serginin girişinde, Sultan Abdülaziz’in ilk oğlu olan Abdülmecid Efendi’ye dair şu satırlar yer alıyordu: “Hayatının yaklaşık elli yılını şehzade, dört senesini veliaht, on altı ayını halife, son yirmi yılını ise sürgün olarak geçirmiştir. Yetmiş altı senelik ömründe mutlakiyet, meşrutiyet ve cumhuriyet olmak üzere üç rejime de tanıklık etmiş, iki dünya harbi yaşamıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun parçalanıp tarihe karışmasına bizzat şahit olmuş, o sürecin içinde bulunmuştur. Osmanlı’nın son veliaht ve son halifesi, TBMM’nin seçtiği ilk ve tek halifedir.”

Dolmabahçe Sarayı’ndaki Resim Müzesi’ni gezerken Abdülmecid Efendi’nin resim sanatına duyduğu ilgi ve yeteneği beni çok etkilemişti. Ona ait fırçalar, boyalar, taslaklar ve resimleri görünce, bu konuyu biraz daha araştırmak istedim. Ve öğrendim ki resmin yanı sıra müzik, edebiyat ve hat sanatıyla da yakından ilgiliymiş. Batı müziği konserlerini takip eder, piyano, keman ve viyolonsel çalarmış. Aynı zamanda pek çok sanatçı ve kuruma destek olarak Türk sanat tarihine önemli katkılarda bulunmuş.

1882’de güzel sanatlar eğimi veren ilk devlet okulu olan Sanay-i Nefise Mektebi (bugünkü adıyla Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) kurulur. Bu dönemde Abdülmecid Efendi burada eğitim veren Osman Hamdi Bey ve Salvatore Valeri ile saray ressamı Fauto Zonaro olmak üzere birçok ressamla yakın ilişkiler içerisinde olmuştur ve onlardan dersler alır. Bunun yanı sıra müzik ve resim alanlarında Avrupa’daki yayınları yakından takip eder. Aynı zamanda resimleri Avrupa’daki sergilerde sergilenir, hatta bazıları ödül alır. Eserlerinde daha çok otoportreler, aile portreleri, naturmortlar, atlar, savaşlar, zeybekler, manzaralar ve sevdiği müzisyenleri görürüz. Abdülmecid Efendi’nin kadın figürünü de bulunduran bu harika resimlerin birkaçını aşağıda görebilirsiniz.

II. Meşrutiyet döneminde, aralarında Abdülmecid Efendi’nin de bulunduğu ailelerin desteğiyle, imkanları kısıtlı olan öğrenciler resim eğitimi almaya Avrupa’ya gönderilir. 1909’da Abdülmecid Efendi himayesinde Osmanlı Ressamlar Cemiyeti kurulur. Toplumda sanatın yaygınlaşmasını amaçlayan bu derneğin 18 sayılık gazetesi de yayınlanır. 1914 yılında kadın öğrencilere güzel sanatlar alanında eğitim vermek amacıyla, ilk Türk kadın ressamlarından biri olan Mihri Hanım önderliğinde İnas Sanay-i Nefise Mektebi kurulur.

3 Mart 1924’te hilafetin kaldırılmasıyla beraber ailesiyle birlikte Fransa’ya yerleşen ve burada resim yapmaya devam eden Abdülmecid Efendi, 1944’te hayatını kaybeder ve Medine’de toprağa verilir.

Serginin sonunda Abdülmecid Efendi’ye ait 6 eserinin çeşitli bilimsel tekniklerle yapılmış detaylı incelenmelerini bulabilirsiniz. Onun resim tekniği, restorasyon çalışmaları ve kullandığı malzemeleri analiz ederek, eserlerinin üretim koşullarına dair ışık tutmuşlar.

“Şehzadenin Sıra Dışı Dünyası: Abdülmecid Efendi” sergisi 1 Mayıs 2022 tarihine kadar Pazartesi hariç 10.00–18.00, Cumartesi 10.00–20.00 saatleri arasında Sakıp Sabancı Müzesi’nde ziyarete açık. Gidip görmenizi tavsiye ederim, eminim hayran kalacaksınız.

Kapak Fotoğrafı: Instagram @sakipsabancimuzesi

İlginizi çekebilir: Artsy Magger’dan İstanbul Sergi Takvimi