Nazi Almanya’sından kaçan Alman oyun yazarı, romancı, felsefeci, bestecilerin Amerika’nın Batı Yakası’ndaki yaşamlarına göz atmaya ne dersiniz?

1942’de Kaliforniya sürgününe giden Almanların yirminci yüzyılda en çok saygı duyulan yazarlarından Thomas Mann ve ailesi, Los Angeles’ın batısındaki varlıklı semtlerinden Pacific Palisades’ da bir ev tutmuşlardı. 1952’de İsviçre’ye gidene kadar bu evde yaşayan Mann, burada Frankfurt okulu felsefecileri Theodor Adorno ve Max Horkheimer, oyun yazarı ve romancı Bertold Brecht, besteci Arnold Schoenberg, Alman Yahudisi romancı Lion Feuchtwanger, film yönetmeni Fritz Lang ve doğu Almanya’nın ulusal marşını yazmış olan besteci Hanns Eisler ve aileleriyle komşu olmuştu.

1941’de doktorunun daha ılıman bir iklim tavsiye etmesiyle New York’tan Kaliforniya’ya gelen Max Horkheimer eşi Maidon ile aynı semtte bir bungalovda oturmaya başlamışlardı. Theodor ve Gretel Adorno ise yine varlıklı bir semt olan Brentwood’da Adorno’nun grand piyanosunun sığacağı büyük bir evde oturuyorlardı. Bu sanatçılar ve felsefeciler, Alman entelektüelleri Avrupa’nın göbeğindeki Nazi barbarlığından uzakta; okyanus manzaraları, İspanyol tipi geniş bahçeli evleriyle sanki bir cennette yaşıyorlardı. Oysa Brecht, Los Angeles’ı bir şiirinde cehennem olarak nitelemekten geri durmamıştı.

Öte yandan bugün Thomas Mann evi olarak anılan ev 2016’da Alman devletince satın alındı ve bugün sanatçılara ev sahipliği yapıyor- Mann’ın zamanında olduğu gibi yaratıcı çalışmalar ve dünya siyaseti üzerine tartışmalar, akademisyenler ve sanatçılar arasında düşünce alışverişi için kullanılmaya devam ediyor. Mann adına bir burs veriliyor. Yazar bu evde yaşarken Doktor Faustus romanını tamamlamıştı. Ayrıca o dönemde Almanya’da yayınlanan bir radyo programı yapıyordu ve demokrasi çağrısında bulunuyordu. 1944’de Amerikan vatandaşı olan Mann, Amerikan demokrasisine inanmıştı. Ancak 50’li yıllardaki McCarthy’cilik nedeniyle ülkeyi terk etmişti. 

Romancı Feuchtwanger (1884-1958) ise 1943’de bir öğretmenin yıllık maaşı olan 9000 dolarla aldıkları Villa Aurora’da Almanya’dan gelen yaratıcı komünitenin buluştuğu bir yer oluşturmuştu. Yazar burada altı tarihi roman yazar. Bugün Villa Aurora da Almanya’da yaşayan yazarlar, görsel sanatçılar, besteci ve filmciler için bir residency programı yürütüyor.  

Los Angeles birçok göçmen sanatçı için de yaratıcı güçlerini kullanabildikleri bir yer olur. Brecht Galileo oyununu, Igor Stravinsky The Rake’s Progress operasını, Orson Welles de Citizen Kane’i burada tamamlar. Frankfurt Okulu felsefecileri ise Hollywood ile Nazi Almanyası arasında paralellikler bulurlar. Alman entelektüelleri bu süreçte Amerikan kitle kültüründen pek hoşlanmazlar ve geride bırakmak zorunda kaldıkları Avrupa kültürünü ararlar. Trajik olan ise bu onlar için kaybolmuş bir kültürdür ve geri gelmesi mümkün değildir…

Kapak Fotoğrafı: The Guardian

İlginizi çekebilir: Koray Kocer’den “Paris ve Londra’da Beş Parasız” Bir Yazar