Hatırlar mısınız; bir zarfın köşesine iliştirilen pullarla gönderilen mektuplar, sevdiklerimize bazen neşe bazen de hüzün taşırdı. Özellikle asker yolu bekleyen sevgililer, nişanlılar, evli çiftler ve memleket özlemi çeken sevdiklerimizden gelecek mektubu getirecek postacıyı heyecanla beklerken günler geçmek bilmezdi. İşte böyle nostaljik bir yolculuğa çıktım Ankara PTT Pul Müzesi’ni gezerken…

Konum

Hayal edin… Sevdiğimizin kokusunun sindiği mektuplar, açılmadan önce koklanır, defalarca ilk kez okunuyormuş gibi okunur, bazen ağlanır, bazen gülünür ve çekmecelerde özenle saklanırdı. Teknolojinin ilerlemesiyle ve yeni nesillerin yazışmalarını sosyal medya aracılığıyla gerçekleştirmeye başlamasıyla bu güzel bekleyişlerde tatlı birer anı olarak hafızalarımızda kaldı.

İnsanların şimdiki gibi çeşit çeşit uğraşları yokken ve imkanlar kısıtlıyken, mahallemizdeki arkadaşlarımızla o dönemin moda olan tek hobisi “pul koleksiyonu”nu yapmaya karar vermiştik. Çünkü sadece onu biliyorduk. Tabii ki bu koleksiyon, mektup ve kartlarla gelen zarfların üzerindeki damgalı pulları toplayıp, harçlıklarımızla biriktirerek aldığımız pul defterlerine, pulları rastgele yerleştirmekten ibaretti. Arkadaşlarımızla birbirimizde olmayan pulları değiş tokuş yaparak kolleksiyonumuzu zenginleştirirdik. Ankara’nın Ulus semtindeki PTT Pul Müzesi’ni gezerken, sergilenen pulları görünce anılarım gözümde canlandı.

PTT Pul Müzesi, Ankara

PTT Pul Müzesi Binasının Tarihi

Her şey, savaştan yeni çıkmış küçük bir taşra kenti olan Ankara’nın, başkent ilan edilmesiyle başlamış ve kentin en kısa zamanda modern bir mimariye kavuşup tüm ülkeye örnek olması amacıyla çalışmalar büyük bir ivme kazanmış.

Ankara’nın çehresinin değişimi ve Cumhuriyet’e yakışacak nitelikte binaların hızla yapımı için Atatürk önderliğinde mimari alanda yarışmalar düzenlenmiş ve Avusturyalı Mimar Clemens Holzmeister’ın Bakanlık binalarının büyük bir kısmını tasarlaması kararlaştırılmış. Ulus ve Bakanlıklar bölgesindeki en önemli mimari yapılarda imzası olan Clemens Holzmeister, sihirli dokunuşlarıyla kenti modern bir görünüme kavuşturmuş. Kendisinin en önemli eserleri arasında TBMM Binası, Milli Savunma, İçişleri, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Cumhurbaşkanlığı Köşkü, Genelkurmay Başkanlığı, Avusturya Büyükelçiliği, Kızılay Güvenpark’taki Güven Anıtı, Merkez Bankası Binası ve şu anda PTT Pul Müzesi olarak hizmet veren Milli Emlak ve Eytam Bankası’nı sayabiliriz.

Atatürk’ün talimatıyla 1924 yılında İş Bankası, 1925 yılında Sanayi Maadin Bankası’ndan sonra kurulan üçüncü büyük banka olan Milli Emlak ve Eytam Bankası; halkın inşaat faaliyetlerini desteklemek, gerekli kredileri sağlamak ve yetim haklarını korumak amacıyla 3 Haziran 1926 yılında kurulmuş. Bu bankanın, kamu bankalarından ayrılan bir diğer özelliği, gayrimenkul ipoteği karşılığında borç para vermesi olmuş. Bankanın en önemli projesiyse, Başbakan Şükrü Saraçoğlu tarafından 1944 yılında temeli atılan ve 1946 yılında tamamlanan 434 konutluk Saraçoğlu Mahallesi. Banka, 1946 yılında Türkiye Emlak Kredi Bankası Anonim Ortaklığı’na devrilmiş. 2013 yılında tadilat geçiren bina, PTT Pul Müzesi olarak hizmete açılmış.

PTT Pul Müzesi’nin İç Kısmı

Üç katlı olan müze binasına zemin ve bodrum katları da dahil edilerek  6500 m2 alan elde edilmiş ve tüm koleksiyonlar beş kata dağıtılarak mekan geniş bir alanda ziyarete açılmış. Müzede 4404 orijinal parçadan oluşan ülke koleksiyonu ve 1500 parçadan oluşan dünya pulları koleksiyonu, tarihsel bir yolculuğa çıkmak isteyen ziyaretçilerini ağırlıyor.

Müzede; haberleşme tarihi, posta dağıtımında kullanılan malzemeler, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi pulları, temalı pullar (Atatürk, tarih, turizm, taşıt, doğa, spor, kültür varlıklarımız) çocuk pulları, dünya pulları, posta kartları, ilk gün ve özel gün zarflarına da yer verilmiş.

Müzede yer alan eserlerden biri de; 13 Ocak 1863 yılında, Darphane-i Amire’de basılan ve padişah Sultan Abdülaziz’in tuğrası bulunan ilk pul. Pul, İngiltere’de 6 Mayıs 1840 yılında basılmış ve üzerinde Birleşik Krallık Kraliçesi Viktorya’nın portresi yer alıyor. Tamamen siyah renk üzerine hazırlanmış ve bir “penny” değerinde olduğu için “Penny Black” olarak adlandırılıyor. Müze, söz ettiğim pulun da sergilendiği “Tarihe Tanıklık Eden Koleksiyonlar” sloganıyla hazırlanmış olup, geçmişe tanıklık ediyor.  

Müzede, Türk Pul Koleksiyonu’nun tamamının orijinal haline ve görsel, işitsel ve interaktif teknolojilerle hikayelendirilmiş pulların görselleriyle bilgilerine, her katta bulunan dokunmatik ekranlardan ulaşabiliyorsunuz. Giriş katta sizi bir posta arabası karşılıyor. Koridor boyunca devam ettiğinizde, Kurtuluş Savaşı sırasında İstanbul’un işgalini bildirerek Milli Mücadele’ye önemli bir katkı sağlamış olan telgrafçı Manastırlı Hamdi Bey’in Mors alfabesiyle gönderdiği mesajın sergilendiği alanı görüyorsunuz. Tek bir mesajın, bir ülkenin kaderini nasıl değiştirdiğini belirten sözlerin yer aldığı, “İstiklal Harbi’nde PTT” sergisini o dönemin ruhunu hissederek gezebilirsiniz.  

“Mustafa Kemal Paşa Hazretleri’ne özeldir. Bu sabah Şehzâdebaşı’ndaki Mızıka Karakolu’nu İngilizler bastı. Oradaki askerlerle çarpışarak neticede şimdi İstanbul’u işgal altına alıyorlar. Bilgi için arz olunur.” Telgrafçı Hamdi.

Bu hamiyetli ve cesur Manastırlı Hamdi Efendi olmasaydı İstanbul’da geçen bu acı olayları öğrenmek için, kim bilir ne zamana kadar bekleyip duracaktık. Kendisine borçlu olduğum teşekkürü, burada açıkça söylemeyi millî ve vatani görevlerinden sayarım.” M.Kemal ATATÜRK.

Atatürk’ün bu sözleriyle o dönemde posta ve telgraf hizmetlerinin ne derece hayati önemi olduğunu bir kez daha fark ediyoruz.

Yine giriş katında, postacıların dönem içinde değişen kostümleri, çantaları, silahları, haberleşme için kullanılan telefon ve telgraf makinaları, posta kutuları, tartılar, damga ve mühürler yer alıyor. 3D sinema salonunu ve filateli sözlüğünü de görebileceğiniz giriş katında ayrıca, hatıra hediyeler alabileceğiniz Müze Dükkan’la birlikte, güleryüzlü personeliyle ev konforunda kahvaltı ve cafe hizmeti sunan Müze Kafeterya da bulunuyor. Filateli ne diye merak edenler için sözlük anlamı, “pul derleyiciliği veya derleyenlere satma işi, pul koleksiyonculuğu”

Birinci katta, filatelistleri heyecanlandıracağına inandığım “Osmanlı Dönemi Pul Koleksiyonu”, “Cumhuriyet Dönemi Pul Koleksiyonu”, “Nostaljik PTT Salonu” ve “Geçici Sergi Salonu” bulunuyor.

İkinci katta ise, tematik pul koleksiyonu çerçevesinde hazırlanmış olan “Atatürk Temalı Pullar”; doğa, spor, turizm, taşıt, tarih ve kültür varlıklarımız konulu yedi farklı temadan oluşan ve filatelik ürünlerin sergilendiği salon bulunuyor. Bu salonda ayrıca TBMM’nin açılışı, Osmanlı Devletinin Kuruluş Yıl Dönümü, Preveze Deniz Zaferi, Boğaz Antlaşması, çeşitli spor dalları, şehirler, müzik aletleri, minyatürler ve kültürel zenginliklerimizi yansıtan vb. pullar sergileniyor.

Müzenin üçüncü katında, Dünya Posta Birliği’ne (Universal Poster Union) dâhil olan 192 ülkeye ait, aralarında Avustralya, İtalya, Fransa, ABD, Mısır, Güney Afrika ve daha birçok ülkeye ait ilk basılan pulların yer aldığı “Dünya Pulları Koleksiyonu” bulunuyor.

Müzede aynı zamanda, çocuklara yönelik; özel pul koleksiyonları, filatelinin tanıtımı, mektup yazımı, boyama, yap-boz oyunları, pul tanıtımı gibi aktiviteler yer alıyor. Böylece çocukların kültürel geçmişlerini eğlenerek öğrenmesi amaçlanıyor.

Pulun Tarihi Serüveni

Son olarak kısaca pulun tarihi serüveninden söz etmek istiyorum. Osmanlı Devleti tarafından 1863 yılında Darphane-i Amire’de basılan ilk posta puluyla posta dağıtımına resmen başlanmış. Böylece, Asya’da yapışkan posta pulu basan ikinci bağımsız devlet, Osmanlı Devleti olmuş. Pullar 2 ve 5 kuruş olmak üzere iki değerden satışa sunulmuş. 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilanının ardından Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk pulu yani, ay ve yıldızdan oluşan pul basılmış. Yeni Cumhuriyet’in pullarında tema olarak ulusal meclise ve Atatürk’e yer verilmiş. 1920 sonlarından 1940 yılına kadar Türkiye, bir miktar pul, sergi ve demir yollarının açılışı için sürşarjlanmış.

1931 yılında Atatürk temalı çağdaş pul basımına başlanmış. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte pul basımı da değişime uğramış. 1937 yılına kadar Türkiye’nin pulları, oyma baskı veya tipografi yöntemiyle basılırken, 1937 yılında litografi, 1938 yılında ise fotogravür yöntemiyle pul basılmış. 2012 yılında ise Türkiye Cumhuriyeti Pulları, PTT’nin kendi matbaasında dijital baskı yöntemiyle basılmaya başlanmış.

PTT Pul Müzesi; yıl dönümü, bayram, yeni yıl, özel günler kutlamalarınız, tanıtım ve reklam amaçlı gönderileriniz için, “Kişisel Pul” hizmeti vererek kendi fotoğrafınızı ya da logonuzu pul olarak kullanma imkanı sunuyor. Ayrıca bu hizmet karşılığında da hiçbir ücret talep etmiyor. Ankara’nın en merkezi yerinde bulunan müze, dini ve milli bayramlar ile pazar günleri kapalı, diğer günlerde ise 09.00-17.00 saatleri arasında tarihte yolculuk yapmak isteyen ziyaretçilerini ağırlamak için bekliyor.

Kapak fotoğrafı: Raillife

İlginizi çekebilir: Canan Keleş’ten “Ankara’nın Gölleri: Eymir ve Mogan Gölü”