İnsan, varoluşunun ağırlığını ne zaman hissetmeye başlar? Zihninde yankılanan sorular ne zaman gölgesine dönüşür? Hayatın anlamı, yalnızca onun içinde bulduklarımızdan mı ibarettir, yoksa anlam dediğimiz şey, en başından beri bir yanılsama mıdır?

Mitoloji ve felsefe, insanlığın en derin sorularını yansıtan kadim aynalardır. Bu aynada beliren en sert yansımalarından biri de Dionysos’un bilge yoldaşı Silenos’un Kral Midas’a verdiği yanıttır. Midas ona, “İnsan için en iyi şey nedir?” diye sorduğunda, Silenos şu çarpıcı cevabı verir: “En iyisi hiç doğmamış olmak, ikinci en iyisi ise bir an önce ölmek.”

Bu sözler, varoluşun kaçınılmaz trajedisini tüm ağırlığıyla gözler önüne sererken, insan bilincinin en eski yankılarını da içinde barındırır. Çünkü insan, yaşamın acı ve fanilikle yoğrulmuş doğasını kabullenmek zorunda kalsa da, bu gerçeğe direnmekten asla vazgeçmez. İşte Silenos’un cevabı tam da bu çelişkiyi yansıtır—bir yandan karamsarlıkla sarsarken, diğer yandan insanın anlam arayışına dair kadim bir sorgulamayı hatırlatır.

Unutulmaması gereken nokta şudur: Mitoloji, yıkımı sadece bir son olarak değil, aynı zamanda bir başlangıcın habercisi olarak görür; sonlar ve başlangıçlar iç içe geçer, tıpkı varoluşun kendisi gibi. Her büyük yıkım, beraberinde yeniden doğuşu getirir, her çöküş yeni bir düzenin tohumlarını atar. Mitlerin bize fısıldadığı gerçek de budur: Acı kaçınılmazdır, fakat onun içinde saklı olan dönüşüm gücü, yaşamın en temel yasalarından biridir.

Aynı Yansımalar, Farklı Yankılar

Bir saniyeliğine durun ve Hindu mitolojisinde Şiva’nın Tandava dansına bakın—o yalnızca bir tanrı değil, aynı zamanda evrenin kendisidir. Yok ederken yaratır, her adımı bir dünyayı sonlandırırken bir diğerini başlatır. Şimdi İskandinav mitolojisine dönün: Ragnarok geldiğinde tanrılar düşer, dünya ateşe teslim olur, ancak küllerin arasından yeni bir düzen yükselir. Antik Mısır’a baktığınızda da aynı döngüyü göreceksiniz. Osiris, ihanete uğrayıp parçalanır, ancak İsis’in bilgeliği ve sabrı sayesinde yeniden hayat bulur. Ölüm, yalnızca bir son değil, dönüşümün kaçınılmaz bir halkasıdır.

Hak veriyorum, Silenos’un sözleri ilk bakışta karanlık gelebilir. Ancak Yunan mitolojisi bile onun mutlak haklılığını kabul etmez. Prometheus’u hatırlayın—insanlığa ateşi getirdiği için zincirlendi, sonsuz bir işkenceye mahkûm edildi. Ama onun acısı boşuna değildi; ateş, insanın karanlığı delip geçmesini sağladı, ona kendi kaderini şekillendirme gücü verdi.

Şimdi fark etmeye başlıyorsunuz, değil mi? Bu döngü düşündüğünüzden çok daha tanıdık.

Varoluşun Yükü: Kaçış mı, Kabulleniş mi?

Silenos’un sözleri, mitolojinin sınırlarını aşarak felsefenin derinliklerine kadar uzanır. Antik Yunan’da Stoacılar, yaşamın getirdiği acılara karşı sağlam bir duruş sergilemeyi öğütlerken, Epikürcüler mutluluğu, acıdan kaçınmada aramışlardır. Ancak varoluşun en temel sorusu hep aynıdır: İnsan, yaşamak için mi doğar, yoksa yaşamak zorunda olduğu için mi mücadele eder?

Friedrich Nietzsche, Silenos’un karanlık bilgeliğine farklı bir pencereden bakar ve Amor Fati—yani kaderi sevmek—anlayışıyla, insanın yalnızca mutluluğu değil, acıyı da kucaklaması gerektiğini savunur. Ona göre, trajediden kaçmak yerine onunla dans etmeyi öğrenmeliyiz; çünkü hayat, sadece neşeli anlardan değil, bizi gerçekten şekillendiren zorluklardan da ibarettir. Tıpkı Herakleitos’un “Aynı nehre iki kez giremezsin” sözüyle vurguladığı gibi, her şey sürekli değişirken insana düşen, bu akışa direnmek değil, onun ritmine ayak uydurabilmektir. 

İkiye Bölünmüş İnsan

Biz insanlar, çelişkilerle dolu varlıklarız. Yaşam ve ölüm, umut ve umutsuzluk, anlam arayışı ve hiçlik korkusu arasında sürekli gidip geliriz. Kimi zaman hayatın sunduğu küçük sevinçler içinde kaybolurken, kimi zaman da Silenos’un sözlerindeki karanlığı hissederiz.

Bu ikilem felsefenin en temel sorularından birini oluşturur: İnsan, var olmanın yükünü taşımaya devam etmeli mi, yoksa bu yükten kaçmalı mı? Jean-Paul Sartre, insanın kendi anlamını yaratması gerektiğini savunurken, Albert Camus, absürdün farkında olmayı ama yine de mücadeleyi sürdürmeyi önerir. Schopenhauer, varoluşun kaçınılmaz ıstırabına karşı en iyi çözümün iradeyi bastırmak olduğunu söylerken, Buda, acının kaynağını arzular olarak görür ve gerçek kurtuluşun, bu arzuları aşarak Nirvana’ya ulaşmakta yattığını belirtir. Taoizm ise yaşamın karşı konulması gereken bir yük değil, uyum içinde akılması gereken bir nehir olduğunu öğretir. Görünen o ki, bu soruya dair pek çok filozof bizden çok daha önce derinlemesine düşünmüş.

Çelişkiler İçinde Anlam Arayışı

Günün sonunda, varoluş baştan sona bir çelişkiler yumağıdır. Kendi döngümüzde, kimileri Sartre gibi anlamı kendi elleriyle yaratmayı seçerken, kimileri Schopenhauer gibi bu yükten kurtulmayı tek çözüm olarak görür. Silenos’un sözleri, bazen aynada gördüğümüz yansımalar gibi, kendimizle baş başa kaldığımız anlarda zihnimizde yankılanan sorulara dönüşür—cevabını bilmekten kaçındığımız, ama kaçtıkça peşimizden gelen sorular.

Peki siz ne dersiniz? Mitolojilerde anlatıldığı gibi, yıkımın ardından gerçekten yeniden doğuş mümkün mü? Osiris’in küllerinden yeniden yükseldiği, Prometheus’un acısının ışığa dönüştüğü gibi, biz de kendi sancılarımızdan yeni anlamlar çıkarabilir miyiz? Belki de varoluşun en büyük sırrı, zıtlıkların arasındaki ince çizgide saklıdır—ne tamamen bir yük, ne de bütünüyle bir armağan.

Kapak Fotoğrafı: The Collector

İlginizi çekebilir: Ariadne’nin İpi’nden Mitolojide Labirent