İtalyanlar güne keyifle başlar ve yine günü keyifle noktalarlar. Keyif sözcüğünden yola çıkarak, bence İtalyanların en keyifli geleneği ‘Aperitivo sanatından bahsetmek istiyorum bu yazımda sizlere… Ama öncelikle İtalyan gelenek ve görenekleri neden İtalyanca severler için çok önemli bir rol oynuyor, bir filolog olarak bu konuya değinmek isterim…

Gelenek ve Göreneklerin Dile Yansıması

İtalyan kültürünü fazlasıyla benimsemiş bir İtalyanca öğretmeni olarak yeni tanıştığım öğrencilerimle “Bu dili öğrenmek istiyorsanız, İtalyan kültürünü içeren tüm unsurları; insanını, coğrafyasını, tarihini, mutfağını, sanat tarihini, İtalyanların yaşam şekillerini, alışkanlıklarını ve zevklerini yani İtalya’yı oluşturan mozaiğin her parçasını tanımalısınız.” diyerek başlarım derse.

Çünkü dil, toplumun genel kültürünün bir yansımasıdır. O yüzdendir ki orada yaşarken sadece dile sürekli maruz kaldığımız için değil aynı zamanda kültürünü yakından tanıma fırsatı yakaladığımız için de hızlı öğrenim sağlarız.

İtalyanların coşkusunu, yaşamdan nasıl zevk aldıklarını, günlük rutinlerini gözlemlediğimizde, neden İtalyancanın kulağımıza bir melodi gibi geldiğini (bunun esasında linguistik açıdan da bir açıklaması var), neden hızlı ve çoşkulu konuştuklarını, neden jest ve mimikleri fazlasıyla kullandıklarını daha net görebiliriz.

İtalyanları Yakından Tanıyalım

İtalyanları birkaç kelimeyle tanımlamak çok zor olsa da ‘tutku, coşku, keyif’ kelimelerinin İtalyanlarla çok fazla örtüştüğünü düşünüyorum. ‘Tutku’ çünkü yaptıkları her şeyi tutkuyla, aşkla yapıyorlar. Yaptıkları her ne ise, bu sayede göz alıcı bir hale dönüşüyor. Örneğin domates solu bir tabak makarna bir şölene dönüşebilir mi? Tutkuyla yapıldığında dönüşüyor gerçekten.

‘Coşku’ çünkü yaşamlarının her anında Çoşkun var. O yüzden İtalya’ya gittiğinizde görürsünüz ki insanlar kafelere, restoranlara sığmaz dışarlara taşarlar. Hep bir yerlerden sesler yükselir. Hislerini ve düşüncelerini çoşkulu ifade ederler. O yüzdendir ki o yükselen tonlamalar, o jest ve mimikler. O yüzden upuzun masalarda toplanıp saatlerce neşeyle yer, içer, güler, sohbet ederler. Hatta çok sevdiğim bir sözleri vardır. ‘A tavola non s’invecchia mai’ yani ‘Sofrada hiçbir zaman yaşlanılmaz’. İşte bu sözün gerçek anlamını anlamak için İtalyanları yakından tanımak gerekir.

İtalyanları tanımlayan bir diğer sözcük de ‘keyif’ çünkü hayatlarının her anına keyfi iliştirirler. Güne, mokada hazırlanmış mis kokusuyla evi saran kahveyi yudumlayarak veya mahallenin kafesinde, baristayla kısa bir sohbet eşliğinde ayakta içilen caffè ristretto ve fırından yeni çıkmış sıcacık bir kruvasan yiyerek başlarlar. Günün sonunda ise işten eve dönerken, yemek öncesi ‘aperitivi’ zamanıdır. Güne keyifle başlarlar ve günü keyifle noktalarlar. Bu yazımda, keyif sözcüğünden yola çıkarak, bence İtalyanların en keyifli geleneği ‘Aperitivo sanatı’ ndan bahsetmek istiyorum.

Keyif Kelimesinden Yola Çıkarak Aperitivo Sanatı

‘Aperitivo’ kelimesi latince ‘aperitivus’ kelimesinden gelir ve ‘açılan’ yani ‘açılma’ yeteneğine sahip’ anlamındadır. Dolayısıyla iştah açıcı ve açlık hissini uyaran bir içecek olarak anlaşılır. ‘Aperitivo’nun tarihi yaklaşık 200 yıl öncesine dayanır. 1786’da Antonio Benedetto Carpano, Torino’da Piazza Castello’nun kemerleri altındaki bir dükkanda, otlar ve baharatlarla aromatize bir şarap üretmeye başlar ve o zamandan beri vermut adı verilen bu şarap çeşidi, aperatifin vazgeçilmezi haline gelir. Başta Kuzey İtalya olmak üzere tüm İtalya’ya hızla yayılır. Ardından Milano ve Torino’da bar ve restoranlar gelirlerini ve müşterilerini arttırmak için belli saatler aralığında aperitivo alan müşterilerine promosyon olarak yanında atıştırmalıklar ikram etmeye başlar. Zamanla tüm İtalya’da uygulanmaya başlar ve bir gelenek haline gelir. Böylece günümüzde ‘aperitivi’ kelimesi ‘happy hour’ olarak düşünülür hale gelmiştir. Genellikle 18.00-21.00 saatleri arasında kimi restoran yada barda mini bir açık büfe hazırlanırken kiminde aperitivi servisi esnasında atıştırmalıklar mini bir tabakta ikram edilir.

Artıştırmalıklar genellikle zeytin, cips, kraker, mini pizza çeşitleri, fındık, fıstık, şarküteri ve peynir çeşitleri, bazen de makarna şeklindedir. Aslında yemek öncesi tüketilmesine rağmen kimi zaman oldukça doyurucu olduğundan akşam yemeği yerine geçebilir. Atıştırmalıklar, bölgeden bölgeye ufak değişiklikler gösterir. Örneğin Puglia bölgesinde ‘taralli’ adında ağızda dağılan tuzlu gevrek aperitivonun birincil eşlikçisidir. Puglia’da nereye giderseniz gidin mutlaka aperitivo’nun yanında ikram edilir. Güneyde, özellikle Sicilya’da kızartılmış ürünler ve balık ağırlıklı kanepeler ikram edilir.

Venedik ise meze benzeri atıştırmalıklar açısından oldukça zengindir. Venedik diyalektiğinde ‘cicchetti’ denmektedir atıştırmalıklara. Ekmek üstü bin bir çeşit lezzeti içermektedir. Hatta ‘cicchetti’ sadece aperitivi saatinde değil günün her saatinde, bizim eski tip meyhanelerimize benzeyen ‘Bacaro’larda tüketilebilir. Şık restoranlara karşın çok daha keyifli mekanlardır. Milano’da ise aperitivi saatinde ‘bruschetta lombarda’ (lombardia usulü) atıştırmalıkların olmazsa olmazıdır.

Peki en çok tercih edilen ‘aperitivo’ hangileridir? Aperitivo tercihi de bölgeden bölgeye değişkenlik gösterse de genelleme yaptığımızda birinci sırada tartışmasız Aperol Spritz olmak üzere devamında Campari, Negroni, Martini, Bellini, Americano, Hugo olarak sıralayabiliriz. Tabii aperitivi saatlerinde, esas önemli olan aperitivo çeşidi veya atıştırmalıkların lezizliği bir yana, günün tüm stresini alıp götüren keyifli sohbetlerin yer almasıdır.

İtalya’nın ruhu olan birbirinden güzel mekanlarında; belki sokak arasında bir kafede, belki çok şık bir restoranda, belki minik bir meydanda veya gizli bir avluda bulunan bir barda keyif ve neşeyle ‘aperitivi’ deneyimleri yaşamanız ümidiyle…

Kapak Fotoğrafı: posarellivillas.com

İlginizi çekebilir: Gastro Magger’dan İtalyan Mutfağı Haftası