İstanbul’da Art Nouveau akımı 19. yüzyılda Alexander Vallaury ve Raimondo D’Aronco başta olmak üzere birçok gayrimüslim mimar tarafından uygulandı. Büyükada’dan Beyoğlu’na Levantenler tarafından yaygınlaştırılan bu mimari akımın en güzel örneklerine gelin yakından bakalım.

Salvador Dali, “Art Nouveau: Mimarlığın müthiş ve yenilesi güzelliğine dair” adlı yazısında Art Nouveau üslubundaki bir evi pastaya, şekerlemeci vitrinindeki süslü keklere benzetiyor. Bu yazıya, Nur Altınyıldız Artun‘un derlediği Sürrealizm / Mimarlık Mekan Sanatı adlı kitaptan ulaşılabilir.

Bu akım ile İstanbul’da yaşanan değişimlerden biri, önceleri iç avluya açılan ve mahremiyeti koruyan kafesli pencereleriyle sokağa kapalı geleneksel ev biçiminin batılı yaşam tarzı özlemiyle terk edilmesi oluyor. Evler dış mekana açılarak balkonlar, verandalar ve geniş camlı çıkmalar önem kazanıyor. Geleneksel ev yaşamının başlıca merkezi olan sofa işlevini kaybediyor, koridorlu mekansal dağılım düzenlemeleri öne çıkıyor.  

Bu akımın estetiği ve beğenisi kadın dergileri aracılığıyla da halka tanıtılıyor. Kumaş deseni ve takı tasarımında da bu akımın etkilerini görmek mümkün. Ayrıca bu dönemde kadınların sosyal yaşamdaki rolü ve payı da önceki yıllara göre artıyor. Kadınlar resim, grafik ve fotoğraf sanatında daha çok yer almaya başlıyorlar.

İstanbul’un Art Nouveau Yapıları

Hezaran Han | 1903, Alexander Vallaury

Hezaran Han‘ın güneybatı cephesi caddenin en gösterişli cephelerinden birisi olarak dikkat çekiyor. Art Nouveau, Barok ve Neoklasik üslup bir arada kullanılmışt.

Bankalar Caddesi, Karaköy

Ömer Abed Hanı | 20. yüzyıl başları, Alexander Vallaury

Cephelerinde görülen uygulamalardan hareketle Ömer Abed Hanı‘n Neoklasik, Neo-Rönesans, Neo-Barok ve Art Nouveau üsluplarının birlikte uygulandığı karma bir yapı olduğu söylenebilir.

Karaköy

Ahmet Ratip Paşa Köşkü| 1901-1908

Floral bezemelerle süslü İtalyan Liberty üslubuna atıfta bulunan bu köşk, 1892 ile 1908 arasında mimar Kemaleddin Bey tarafından, Hicaz valisi Ahmet Ratip Paşa için inşa ediliyor. İkinci Meşrutiyet 1908’de ilan edilip paşanın Hicaz demiryolunda yolsuzluğa karıştığı anlaşılınca mallarına el konuyor, görevden alınıyor ve Ege denizinde bir adaya sürülüyor. Ahşap bir binada Art Nouveau süslemelerin uygulanmasında öncü bir yapıdır diyebiliriz.

Acıbadem Caddesi, Çamlıca

İpar Köşkü |1901, Alexander Vallaury

30 dönümlük arazide cerrah ve general Cemil Topuzlu için yapılan İpar Köşkü, şatomsu görünümüyle özgün bir yapı. Asimetrik plana sahip yapının odaları da farklı boyutlarda. Çiftehavuzlar semti adını köşkün havuzlu bahçesinden alıyor.

Cemil Topuzlu Caddesi, Çiftehavuzlar

Huber Köşkü |19. yüzyıl sonu veya 20.yüzyıl başı, Raimondo D’Aronco

Çin, Hint, İran, İslam, Osmanlı ve Avrupa üslupları karışımı bir köşk olan Huber Köşkü, boğazın en gösterişli yapılarından biri. Alman Mauser ve Krupp firmalarının temsilcisi August Huber tarafından yaptırılan köşkün, 64 dönümlük bir korusu da bulunuyor.

Yeniköy-Tarabya

İtalyan Sefareti Yazlığı | 1906, D’Aronco

Klasik ve Barok üslupların da etkisindeki İtalyan Sefareti Yazlığı‘nda 53 oda bulunuyor. Geniş saçaklı çatı ve çatı katındaki geniş kemerli balkon yapının Art Nouveau özellikleri taşıyan bölümleri. 1960’lı yıllara kadar İtalyan diplomatik misyonunca kullanılan bina 2006’da restorasyona alınıyor. Tarabya Oteli’nin hemen yanında yer alıyor.

Kefeliköy Caddesi, Tarabya

Faik ve Bekir Bey Yalıları (İkiz Yalı)| 1890-95, D’Aronco

Üç katlı, ahşap eklektik üsluptaki Faik ve Bekir Bey Yalısı‘nın ikinci katında Art Nouveau bir balkon yer alıyor. 400 metrekare yüzölçümüne sahip yalı Sara Sultan’ın (hakkında internette araştırma yapmama rağmen bilgi bulamadım) ikiz kızları için yapıldığından İkiz Yalı ismi verilmiş.   

Köybaşı Caddesi, Yeniköy

Mizzi Köşkü | Büyükada

George Mizzi’nin 19. yüzyıl sonunda yaptırdığı köşk ev olarak inşa edilse de 1930-1940 arası San Remo oteli olarak kullanılmış. Sıkıştırılmış kırmızı tuğladan örülen cephesi ve anıtsal köşe kulesi Raimondo D’Aronco tarafından 1894’te tasarlanmış. George Mizzi’nin ardından köşkün sahibi olan Giovanni Mizzi rasathane kulesi olarak tasarlanan kuleden geceleri teleskopla yıldızları seyredermiş. 

Adres: Nizam Mahallesi, Çankaya Caddesi 31, Büyükada

Mısır Başkonsolosluğu | Bebek

1902’de Antonio Lasciac’ın tasarladığı Mısır Başkonsolosluğu binası, mansarde çatısı ile Paris konaklarını anımsatıyor. Yalı, İstanbul Art Nouveau örneklerinde boyut olarak en büyüklerinden birisi; bu açıdan saray olarak da nitelenebilir. Yalıda, Orta Avrupa Jugendstil’in geometrik biçimleri ile İtalyan Stile Floreale’in çiçeksi, bitkisel biçimleri beraber kullanılmış. İçerisinde yemek servisi için yük asansörü (monte-charge) bulunuyor. Aynı zamanda, İstanbul’da ilk kalorifer tesisatı olan binalardan birisi.

Adres: Validepaşa Yalısı, Cevdet Paşa Caddesi, Bebek 

Tiraje Dikmen Villası | Büyükada

Mikael Nurican’ın mimarı olduğu, Art Nouveau, Art Deco ve ekspresyonist mimari üslupların birleşimi özgün bir yapı olan villa 1914’te tamamlanmış. Anadolu Kulübü müdürlerinden Cafer Fahri Dikmen’in yaptırdığı ev daha sonra yaşamının büyük bölümünü Paris’te geçiren kızı ressam Tiraje Dikmen’in evi olmuş. Tiraje Dikmen, Paris’te gerçeküstü sanat çevresinde kabul görmüş, Max Ernst desenlerini satın almış.

Adres: Bahçelerönü Sokağı 14, Büyükada

Gümüşsuyu Palas | Gümüşsuyu

20. yüzyıl başına tarihlenen binanın mimari maalesef bilinmiyor. 1939’da Fransa’ya yerleşen Azaryan ailesi tarafından yaptırılmış. Cephesindeki Art Nouveau, Ampir ve Barok üslupların karıştığı taş taklidi kabartma süslemeleri dikkat çekici.

Adres: İnönü Caddesi, Ayaspaşa, Gümüşsuyu

Rizzo Apartmanı | Sıraselviler

1886’da inşa edilen binanın mimarı Ohannes Aznavur. 1894’te yayıncılık, gemi acentalığı ve komisyonculuk gibi işlerle uğraşan Rizzo ailesinin satın aldığı apartman için eklektik bir tarzda diyebiliriz. Binada bir zamanlar banka yöneticileri ve elçilik çalışanları yaşarmış. Bugün birinci derecede tarihi eser statüsündeki apartmanın sahibi bir gayrimenkul yatırım şirketi.

Adres: Aslanyatağı Sokak, Sıraselviler

Cercle D’Orient Binası | Beyoğlu

Osmanlı döneminde bankacılar, paşalar ve büyükelçilerin buluştuğu ‘Serkldoryan’ yani Büyük Kulüp 1875’de inşa edilen bu binada yer alıyormuş. Abraham Paşa’nın konutu olarak yapılmıştır yapının mimarı o dönemin en önemli isimlerinden Alexander Vallaury. Cumhuriyet ilan edilince Fransızca’da ‘Şark Kulübü’ veya ‘Doğu Çemberi’ olan eski isim Büyük Kulüp olarak değişmiş. Büyük Kulüp, Çiftehavuzlar’a taşındı, binada yer alan İnci Pastanesi ve Emek Sineması da AVM yapılmak üzere kapatıldı…  

Adres: İstiklal Cad. No:56/58 Beyoğlu

Markiz Pastanesi | Beyoğlu

Pastanenin sahibi olan Lebon, mimar Alessandro Vallaury’nin kayınbiraderiydi. Kesin bir bilgi olmasa da, iç dekorasyonunu da Vallaury’nin yaptığı düşünülüyor. Çini panoları Art Nouveau etkisini gösteriyorlar. Orhan Veli ve Haldun Taner Markiz Pastanesi’nin müdavimlerindenmiş. 

Adres: Şahkulu, İstiklal Cd. 231-A, Beyoğlu

Pera Palas | Beyoğlu (Tünel)

Saraylar dışında ilk elektrik verilen, Alessandro Vallaury ve Henry Duray’ın beraber tasarladıkları otel 19. yüzyıl sonunda inşa edilmiş. Binada Art Nouveau, Neoklasik, Oryantalist üsluplar bir arada kullanılmış. Art Nouveau asansörü çevreleyen merdivenlerde görülebilir. Musluktan akan sıcak suyu da İstanbullular ilk defa burada görmüşler. Pera Palas, tarihi boyunca birçok önemli ismin burayı tercih etmesiyle, Orient Express yolcularının İstanbul’daki konaklama yeri olarak da ünlüdür. 

Adres: Meşrutiyet Caddesi No:52 Tepebaşı, Beyoğlu

Splendid Palas Oteli | Büyükada

Kaludi Laskaris kalfanın eseri 1908’de açıldı. Bu harika bina art nouveau esintili doğu-batı tasarımının sentezi olarak görülür. Nice’deki Negresco model alınarak yapılmış olan binayı sahibi Sakızlı Kazım Paşa ailesinin soyundan gelen Hamamcıoğlu ailesi oteli halen işletiyor.

İlginizi çekebilir: Bahar Yıldız’dan Splendid Palas

Adres: 23 Nisan Caddesi, Büyükada

Ravouna Binası | Beyoğlu

1894’te Konstantinos Kyriakides ve Aleksandros Neokozmas Yenidunia tarafından tasarlanan binanın iç tasarımı antikacı olmak üzere yapılmış. Burada ahşap orijinal mobilyaları listelenmiş. İtalyan tüccar Ravouna ailesi için inşa edilen binada bugün kafe ve butik bir otel yer alıyor.   

Adres: Tomtom, İstiklal Cd. No:201, Beyoğlu

İlginizi çekebilir: Istanbul Flaneur’den İstanbul’un Tarihi Apartmanları