Çocukluk anılarınızı gözden geçirdiğinizde o gün giydiklerinizle özdeşleştiğini fark ettiğiniz olur mu? Mesela; bir bayram sabahı ilk kez giyilen o ayakkabılar, yıl sonu gösteri için özenle dikilmiş o elbise ya da size küçük bir yetişkin gibi hissettiren o ilk palto… İşte Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. kuruluş yıldönümü münasebetiyle Sadberk Hanım Müzesi’nde ziyaretçilerle buluşan çocuk kıyafetleri seçkisi de bizi benzer bir yolculuğa davet ediyor! Dr. Lale Görünür küratörlüğünde hazırlanan sergide, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminden Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadarki zaman dilimine yayılan çocuk kıyafetlerini yakından görme şansı yakalıyoruz. Böylece belki de başkalarının çocukluk anlarının önemli birer parçası olan kıyafetler eşliğinde Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet dönemlerine doğru bir yolculuğa çıkıyoruz! O halde gelin 30 Haziran’a dek devam eden “Büyümüş de Küçülmüş” sergisinin detaylarına inelim.

Çocuk kıyafetleri aslında sevimli olmaktan çok daha fazlası! Zira çocukların neler giydiği bize o döneme ait çok önemli ipuçları verebiliyor; ailede, toplumda ve geleneklerde çocuğa verilen önemin önemli birer göstergesi olabiliyorlar. Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonu’nda yer alan çocuk kıyâfetleri ve aksesuarları da küçük bir grup olmakla beraber çok çeşitli örneği içermesi bakımından bu alanda önemli bir yer teşkil ediyorlar. Çünkü sergiyi gezerken, bu kıyafetler aracılığıyla o dönemlerde yaşayan çocukların hayatındaki önemli anlarına tanıklık etme imkânı buluyoruz.

Büyümüş de Küçülmüş Sergisi

Seçkide küçük şehzadeler için hazırlanmış olduğu düşünülen üniformalar, istanbulin adı verilen tören üniforması, muhtelif kumaşlardan hazırlanmış dantelli, işlemeli, bezemeli kız çocuk elbiseleri, fötr üzerine işlemeli sünnet pelerinleri ve bebek elbiseleri karşılıyor. Kıyâfetlerin yanı sıra, bazıları küçük sultanlar için hazırlanmış güneş şemsiyeleri, çeşitli yaş gruplarına ait patik, terlik, pabuç, potin ve bot gibi tamamlayıcı aksesuarlar ise dönemin çocuk modasını bütüncül bir anlatıyla aktarma imkânı sağlıyor.

Müze koleksiyonundan bu sergi için seçilen 72 eser, hem dönemin toplumsal yapısı hem de Batı modası etkilerinin açıkça görüldüğü terzilik ve moda kültürü hakkında fikir veriyor. Sergiyi ilgi çekici kılan önemli bir detay da siyah-beyaz fotoğraflarda gördüğümüz, yetişkin kıyafetlerinin minyatür halleri ile poz veren çocukların, ciddi bakışları arkasındaki renkli masal dünyasını yansıtacak bir sergileme tercih edilmiş olması. Bu tercih “evlatlarını böyle özenle giydiren yetişkinlerin, onları zihinlerindeki bir sahneye yerleştirmiş oldukları” fikrinden doğuyor. Büyümüş de küçülmüş oyuncuları fotoğraf stüdyosunda bile olsa dekor önünde gördüğümüz fotoğraflar da bunun kanıtı niteliğinde!

Çocukları Merkeze Alan Ritüeller

Sergi kapsamında hazırlanan yayında, Dr. Şebnem Eryavuz, Havva Furat Ay ve Makbule Merve Uca’nın ve küratör Lale Görünür’ün makaleleri ile, çocuğa ve çocukluğa farklı perspektiflerden yaklaşılıyor ve doğumdan eğitime varan geniş yelpazede çocuğun öznesi olduğu farklı evreler ve ritüeller ele alınıyor. Yayın, Osmanlı toplumunda çocuk olmanın çeşitli yönlerinin maddi kültüre ve görsel medyaya yansımasını ve çocuk kıyâfetlerini biçimlendiren etmenleri detaylı bir şekilde gözler önüne seriyor.

Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında çocuklara gösterilmiş olan ihtimam birkaç ana tema etrafında irdeleniyor. Beşik, bebek yatak takımları, lohusa şerbeti ikramı için kullanılan sürahiler gibi çeşitli eserler aracılığıyla Osmanlı döneminde doğumla ilgili gelenekler ve kutlamalar ziyaretçiye aktarılıyor.

Sergide ele alınan bir diğer temaysa 4-5 yaşına gelen çocukların okula başlaması vesilesiyle düzenlenen Âmin Alayı/Bed’-i Besmele töreni. Bu kapsamda çocukların giydiği özel kıyâfetler, omuzlarına astıkları cüz keseleri ve mektepte kullandıkları Elifbâ ve gümüş hilaller bir arada sergileniyor. Osmanlı toplumunda önemli bir yere sahip olan sünnet geleneği ise 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başına tarihlenen sünnet pelerinleri aracılığıyla sergide karşılık buluyor.

Batılı Seyyahların Gözünden Osmanlı’da Çocuk Olmak

“Büyümüş de Küçülmüş” sergisi aynı zamanda Osmanlı toplumunda çocuk olmanın Batılı seyyahların gözlemlerinde nasıl tezahür ettiğini de ortaya koyuyor. 16. yüzyılın ikinci yarısında Nicolas de Nicolay ve Léon Davent tarafından hazırlanan “Les quatre premiers livres des Navigations et Pérégrinations Orientales” isimli seyahatnâme, Avrupalı seyyahların gözünden Osmanlı’da çocuk olmaya dair önemli bilgiler sunan bir kaynak. Ömer M. Koç Koleksiyonu’nda bulunan bu seyahatnâmenin üç ayrı edisyonu da sergide ziyaretçilerle buluşuyor.

30 Haziran 2024’e dek, Çarşamba hariç her gün Sadberk Hanım Müzesi’nde ziyaret edebileceğiniz Büyümüş de Küçülmüş Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonu’ndan Çocuk Kıyâfetleri sergisinin detaylarına buradan ulaşabilirsiniz.

Kapak Fotoğrafı: Sadberk Hanım Müzesi

İlginizi çekebilir: Arsty Magger’dan Mâzîden Âtîye Zarâfet