Geçtiğimiz günlerde final sezonu yayınlanan Netflix yapımı Dark dizisi, bir süre daha gündemde olmaya devam edecek gibi görünüyor. Geçen iki sezonun ardından tadı damakta bırakan üçüncü sezonuyla birlikte tam kararında biten dizi, çoğumuzun en iyi dizi listesinde ilk sıralardaki yerini aldı bile. Sadece zaman döngüsüyle değil; bilim, felsefe, din ve mitolojik öğelerin kurguya yedirilmesi neticesinde ortaya muazzam bir iş çıkarılmış. Ne kadar abartırsak abartalım yeterli olmayacakmış gibi geliyor. Üzerine konuşulacak ve takdir edilecek o kadar güzel ayrıntılar var ki, ”İzleyicilerine saygı duyan bir dizi” tanımı kesinlikle doğru! Olayların açığa kavuştuğu final sezonunu karakterler üzerinden giderek anlatmaya çalışacağım, bu yüzden bundan sonrası diziyi izleyenlere özel ve uzun soluklu, içeceklerinizi hazırlayın…

Dark Dizisine Ayrıntılı Bir Bakış

Soyağacı

İlk iki sezonu tekrar izlemek istemeyenler için özet mahiyetinde olan, Türkçe destekli siteden bütün bölümlere, geniş kapsamlı soyağacına, hatta kişilerin bölüm bölüm neler yaşadıklarına bakabilirsiniz. Hatırda kalması için sezonları peş peşe izlemek çok daha güzel olur çünkü geçmiş sezonlarda söylenmiş bir cümle ya da çekilen bir sahne son sezonda anlam buluyor. İzlerken cinayet büroda çalışıyormuş gibi soyağacını, yaşanan bütün tarihleri not alarak ve aralarındaki ilişkileri kırmızı iplerle göstererek duvara asma isteği uyandıran beyin yakıcı dizide dahi, olay örgüsünün geçtiği bir defter tutuluyordu. Başlangıç ve sonun iç içe geçtiği öyle bir döngü anlatılıyor ki, dizide geçen cümle her şeyin özeti aslında: ”Bildiklerimiz bir damla, bilmediklerimiz ise okyanus…”

Başlangıç

H.G. Tannhaus

Bu sezon her şeyin sorumlusunun, döngüyü başlatan kişinin bilim adamı Tannhaus olduğunu anladık. 1880‘li yıllarda atalarının da zamanda yolculuk yapabilmek için çalıştıklarını görmüş olduk. Tannhaus, araba kazasında kaybettiği oğlu, gelini ve torununu kurtarmak için 1986’da yaptığı zaman yolculuğu makinesini çalıştırırken nükleer enerjiyi kullanır. (Çalışma yaptığı yer santral arazisinde bulunuyor.) O esnada meydana gelen varil kazası sonucunda açığa çıkan enerji makineyi tetikler ve minyatür big bang diyebileceğimiz iki alternatif evrenin oluşmasına sebep olur.

Claudia Tiedemann varil kazası sonrası sezyum kalıntılarının kaldığını söylemişti. (Radyoaktif element Sezyumun yarılanma ömrü: 30 yıldır.) 2020’de tekrar yaşanan nükleer kaza ve biriken sezyumun etkisiyle kıyamet diye adlandırılan zaman durması ve patlama gerçekleşir. Bu patlamayla birlikte geride tanrı parçacığı kalır (Günümüzdeki Cern yani Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi o zamanın Winden Kasabası gibi olmuş) ve bu parçacıkla istedikleri zamana gitmelerini sağlayan bir portal elde edilir…

Dizi boyunca 3 farklı şekilde yapılan zaman yolculuğu gördük. Mağaradaki tünel, Tannhaus’un hazırladığı cihaz (eski ve yeni versiyonlarıyla) ve tanrı parçacığı. Bu patlama sonucu elde edilen maddeyle madem zaman yolculuğu kolaydı, neden dizide o kadar çocuk kaçırıldı ve öldürüldü? 

Jonas Kahnwald (Adam)

Hannah ve Michael Kahnwald‘ın oğlu olan Jonas’ın yaşlı versiyonu Adam, 2. sezon finalinde kıyamet başladığında Martha‘yı vurmuştu ve sonrasında paralel evrenden gelen Martha, Jonas’ı kendi dünyasına götürmeye gelmişti. Bu sahneden itibaren 3.sezonu başlatan dizinin paralel dünyasında Jonas’ın doğmamış olduğunu gördük. Çünkü babası Michael nam-ı diğer Mikkel (Ulrich ve Katharina Nielsen’in oğlu) bu evrende zaman yolculuğu yapıp, Hannah ile beraber olmadı. Dolayısıyla bu evrenin Jonas’ı, zaman döngüsünü elinde tutan Martha… (Sarı yağmurluğun Martha’da olması)

Paralel evrene geçen Jonas, Martha’nın kendisini tanımadığını fark eder. Çünkü Martha, Adam ve Eva (yaşlı Martha) tarafından manipüle edilerek Jonas’ı kıyametten kurtarır ve kendi evreninde henüz Jonas’ı tanımadığı zamana gidip, Jonas’ı bırakır. Adım Garavel bul beni deyip kaybolur… Sonra anlıyoruz ki paralel evrende mekanın sahibi Eva. 1.evrende Adam, 2.evrende Eva ve yandaşlarıyla Survivor takımları gibi ikiye ayrılmışlar. Adam döngüyü yok etmenin, Eva döngüyü devam ettirmenin derdinde… 

• İlk izlediğimiz evrende kıyamet koparken, Jonas paralel evrenden gelen Martha tarafından kurtarılır. İlerleyen bölümlerde beraber olduklarında paralel evrendeki Martha hamile kalır ve Jonas öldürülür. (İki evrenin düğümü doğacak çocukla atılmış olduğu için Jonas’a gerek kalmadı. Döngünün devam edebilmesi için genç Jonas paralel evreni bilmemeli.)
• İlk izlediğimiz evrende kıyamet koparken, paralel evrendeki Martha Barthosz’un konuşmasıyla Jonas’ı kurtarmaktan vazgeçer. Jonas evin altındaki sığınağa girerek kurtulur ve 1800’lü yıllardaki orta yaşlı haline kadar paralel evrenden (Eva’nın evreni) haberi olmaz. 
• İlk iki maddede gerçekleşen olayların aynı anda yaşanmasını, çoklu gerçekliği anlatan Schrödinger’in kedisi deneyi ve kuantum dolaşıklığı ile açıkladılar. (Dizide iyi bir şekilde anlatıldığı için bu kısmı geçiyorum.) 

• İlk evrende kıyametten kurtulan Jonas, orta yaşlı haline kadar gelecekte yaşamaya devam eder (Eva tarafından yönlendirilen Claudia ve de Noah ile birlikte) sonra kıyamete engel olmak amacıyla 2019 yılına geçer. Kıyamet esnasında da (27 Haziran 2020) orta yaşlı Jonas; Magnus, Franziska, Barthosz ile birlikte 1800’lü yıllara gider ve orta yaşlı Jonas’ın Sic Mundus ile Adam olma süreci başlamış olur. (Kıyamette Jonas’ı kendi evrenine getiren paralel evrendeki Martha geçmişe gidip, zaman yolculuğu makinesinde kullanılan maddeyi denemeler yapan orta yaşlı Jonas’a bırakıp kaçar. Bu sayede Jonas hem maddeyle denemeler yapar hem de paralel evrenin varlığından haberi olur. Bence bu elektrik denemeleriyle Nikola Tesla‘ya selam gönderilmiş.)
• Fakat Adam, o yıllarda mağaradaki tünelleri (sadece 33 yıllık döngülere gidilebilir) kazdırsa bile istediği zaman aralığına gidemediği için Helge Doppler ve Noah Nielsen (Hanno Tauber) aracılığıyla çocukları kaçırtıp, deney yaptırarak farklı zamanlara ölü bir şekilde gönderilmesini sağlıyor ki, bir yandan da kendisini oluşturacak döngü devam edebilsin…

Ulrich oğlu Mikkel‘in kaybolmasından ve kardeşi Mads‘in öldürülmesinden ötürü zaman yolculuğu yaptığı için, takıntılı aşığı Hannah Ulrich’in peşinden gider ve Egon Tiedemann ile ilişkisinden doğan kızı Silja (iki evrende de Egon babası) 1800’lü yıllardaki Barthosz’un eşi olup Agnes ile Noah‘ın doğmasını sağlayarak soyağacını başlatır. 

Martha Nielsen (Eva)

Katharina ve Ulrich Nielsen‘ın kızı olan Martha‘nın 1.evrende, Jonas’ın ise 2.evrende ölmesiyle ”Oysa herkes öldürür sevdiğini…” cümlesi vücut bulur. Adam‘ın evreninde ”Sic Mundus Creatus Est” (işte böyle evren yaratıldı) Eva‘nın evreninde ”Erit Lux” (ışık olsun) ifadelerinin yer alması, isimlerini Adam ve Eva olarak değiştirmeleri (Adem&Havva), Adam’ın ve Eva’nın odalarında bulunan resimlerle, döngü hakkındaki düşünceleri ortada…  

Adam‘ın önünde durduğu Lanetlilerin Düşüşü anlamına gelen bu eser, şeytana karşı savaş açmış Michael isimli meleğin diğer meleklerle beraber Dünya’ya inişini anlatır ve resme kaos hakimdir. Adam’ın babasının adı da Michael (Mikkel) ve hem babasının intiharıyla hem de kaybolmasıyla, bildiğimiz ilk döngü başlamıştı. (ki bunlara da sebep olan Jonas idi. Babasının intiharını önlemek isterken intihar fikrini babasının aklına koymuştu; kendini gerçekleştiren kehanet gibi) Adam tüm bu döngüleri, yaratacağı kaos sonucunda yaşanan yıkımla biteceğini düşünür. Döngüyü aynı tutup, hamile olan Martha’yı öldürmesinin yeterli olacağını sanır. Hesap edemediği şey, Eva hep bir adım öndedir… 

Eva‘nın isteği döngünün (yaşamın) devamını sağlamak, paradoks olduğunu bilmesine rağmen kendilerinin matris hatası olduğunu düşünmez. (Bu yüzden Tannhaus makineyi yapabilsin diye Claudia’ya taslakları verir.) Bu süreç boyunca Adam’ı istediği gibi yönlendirir çünkü çocuklarının yaşamasını ister. Ve çocuklar da (çocuk, genç, yaşlı halleri) anaları Eva’nın dediklerine uyarak, cinayet işleyerek, döngüyü devam ettirirler. Çocuğun en yaşlı hali yaşadığı sürece diğer yaşları da hayatta kalır bu yüzden güvenlik amaçlı üç yaşı da bir arada gezer. Eva ve Adam’ın oğlu aynı zamanda Agnes ile olan beraberliğinden ötürü Tronte Nielsen’ın babası. Zaten bir sahnede Tronte’ye annesinin bilekliğini veriyorlardı. Anlayacağınız Tronte’nin oğlu Ulrich ve Mads, Ulrich’in çocukları Martha, Magnus, Mikkel şeklinde Nielsen soyu devam eder.

Tabii Eva’nın da hesap edemediği biri vardı. Kendi paralel evren versiyonunu öldürüp yerine geçen ve Eva’ya yardım ediyormuş gibi gözüküp işin aslını çözen Winden kasabasının gururu Claudia…

Claudia Tiedemann

Beyaz şeytan adıyla geçen Claudia’nın motivasyonu, Bernd Doppler’den (Helge’nin babası) olma kızı Regina‘nın yaşamasını sağlamak bu yüzden iki evreni de inceleyip ana bir evren olduğunu ve kızının döngüyle var olmadığını keşfeder. (Kızının babası Tronte Nielsen değilmiş.) İkinci sezonda Jonas’a ”Senin olmadığın evreni de gördüm, buradan daha iyi değildi” demesi, çoktan paralel halinin yerine geçtiğini ve durumu çözdüğünü gösterir. Kuantum dolaşıklığını kullanan Claudia, bir gerçeklikte Noah tarafından öldürülürken, diğerinde ölümden kaçar. Başından beri Schopenhauer‘in sözüyle özgür iradenin önemine vurgu yapan dizide Claudia özgür iradeyi kullanır. Döngüyü kıracak yeterli alt yapıyı oluşturduktan sonra (altyapı da ana dünyada kızının yaşayabilmesi için kızını öldürtmek), Adam’ı ikna etmeye gider ve bu sayede yeni alternatif olaylar zinciri başlar.

• Claudia radyodan, bilim insanlarının patlama anında dünya zamanının kısa bir süre durduğu açıklamasını dinler ve kafasında şimşekler çakar.
•  Bu bilgiyi de kullanmak üzere Adam’a giden Claudia her şeyi anlatır. 
• Adam, ilk evrende ölen Martha’nın başında bekleyen Jonas’ı ikna eder. Buradaki Jonas paralel Martha’nın kendisini kurtarmadığı Jonas. Dolayısıyla paralel evrenden haberi yok.
• Bartosz tarafından ikna edilerek Jonas’ı kurtarmaktan vazgeçen paralel Martha, yaşlı Magnus ve Franziska ile birlikte Adam’la Eva’ya gitmesine fırsat kalmadan kurtaramadığı genç Jonas tarafından alıkonur. Martha’nın Jonas ile anıları vardır ama Jonas paralel Martha’yı tanımıyordur…
• Eğer paralel Martha Adam ve Eva’nın olduğu yere gitseydi, Adam’ın Eva tarafından vurulduğunu görüp Eva’ya dönüşecekti. 

• Paralel Martha ve Jonas patlama esnasında zamanın durmasıyla Interstellar sahnesi göndermeli (bkz: Solucan deliği veya Einstein-Rosen köprüsü) ışık huzmesinden geçerek (kendi çocukluklarını görürler ve çocukluk anılarında, yaşadıkları o an var olur) ana evrene varırlar ve Tannhaus’un oğlunun trafik kazasına engel olurlar. Her kırılma yeni bir alternatif olaylar zinciri demek. Bu sayede iki simetrik evren yok olur ve ana evren var olmaya devam eder. 

• Köprüde kazaya engel olmaya çalışırlarken kazaya sebep olacaklarını ve paradoksun kırılamayacağını düşünmüştüm ama dizi burada bile ters köşe yaparak bizi şaşırttı.
• Şeytan diye geçen Claudia, Adam ve Eva’yı ikna ederek cennete gönderir… Bölüm adı olarak da verilen cennet, paralel dünyaların olmadığı bilinmeyen bir yer olarak tasvir edilmiş olabilir. 

• Tannhaus ana dünyada zamanı geri alamadı ama paralel evrenler oluşturarak kazayı engellemiş oldu…

Herkesin aklına gelen malum soru şu: Kazanın engellenmesi sonucu paralel evrenler oluşmadıysa, Matha ve Jonas var olmadı, o zaman kazayı kim engelledi? 

Bootstrap Paradoksu (Ayakkabı Bağı Paradoksu)

Zaman yolculuğu yapımlarında klasikleşmiş olan bu paradoks şöyle anlatılır: Diyelim ki bir bilim insanısınız ve gelecekteki haliniz size zaman makinesi yapımının taslaklarını verdi. O taslakları kullanarak makineyi yapabildiniz ve bunu başarabilmek için gelecekteki halinizin taslakları size hep iletiyor olması lazım. Sorun burada başlıyor. Peki zaman makinesini ilk yapan kim? Yani döngünün başlangıcı ne?

Tannhaus’un Claudia ile bu paradoks hakkındaki konuşma videosu için tıklayabilirsiniz. Yine Doctor Who dizisinde direkt bu paradoksu konu edinen bir bölüm var. Ve bu videoda kısaca anlatılıyor.

Peki Dizide Bu Paradokstan Nasıl Çıkıldı?

Döngüyü kırmak için dizinin kendiyle çeliştiği tek yer burası fakat bu kısma da güzel bir açıklama getirdiler. Cevap yine kuantum dolanıklığı… Kıyamet esnasında duran zaman sayesinde döngüye müdahale edebildikleri için Jonas ve Martha döngüden çıkarak kazayı engellediler. Ana evrende zaman lineer (doğrusal) ilerlerken, paralel evrenlerin oluşmasıyla zaman sonsuz bir döngüdeydi. (Eva’nın odasındaki sonsuzluk sembolü) 1971’deki kaza engellenince zaman çizgisi ana evrende tekrar lineer oldu. Sonuç olarak paradoks ana evrene taşınmadı. Çıkmaz sokaktan geriye yürüyerek çıktılar. Fakat yine de döngünün engellenmesini sağlayan Jonas ve Martha’nın nasıl var olabildiğini açıklamaya yetmedi. Bootstrap Paradoksundan çıkıp başka bir paradoksun esiri olmuş dizi. Tıpkı Tannhaus’un atasının izlediği ve Martha‘nın oynadığı tiyatro oyunu Ariadne’nin kırmızı ipliği gibi… (bkz: Kral Minos’un kızı Ariadne)

Yara İzleri & Eşyalar

Birbirinin ayna görüntüsü olan iki alternatif evren, sinematografik olarak müthiş yansıtılmış. İki evrende bulunan evdeki eşyaların birbirinin ayna görüntüsü olması, başka evrene geçişte yüzdeki yara izinin yerinin diğer tarafa geçmesi, diziyi çekerken bu kadar düşünüyor olamazsınız dedirtiyor. Eva tarafından Martha’ya yüzünü kaplayan büyük çiziğin atılması bile Martha’nın hangi zaman diliminde olduğunu ve neyi ne kadar bildiğini gösterdi…

Aziz Christopher Kolyesinin Hikayesi

Yolcuların koruyucu azizi anlamına gelen bu kolye 1954 yılında Egon Tiedemann tarafından Hannah Kahnwald’a hediye edilmişti. Hannah Silja’ya hamile kalınca bebeği aldırmak için gittiği yerde Katharina Nielsen’ın annesi Helene Albers ile denk gelir. Hannah bu zaman aralığında kendini Katharina diye tanıtır. Helene ve Hannah çocuklarını aldırmaktan vazgeçerler, Hannah kolyesini Helene’ye bırakır. Katharina’ya ismini veren Hannah olur…

1980’lerde Katharina, Ulrich’i akıl hastanesinden kurtarmak için hastanede çalışan annesinden giriş kartını almaya çalışırken annesi tarafından öldürülür. Kolye o esnada yerde kalır. Anne kızının sırt çantasına taşlar koyarak gölde batmasını sağlar, eve gelip bir de kızının gençlik halini döver. Cefakar Katharina… 2019’da göl kıyısında Martha ve Jonas otururken kolye Jonas’ın eline geçer ve Martha’ya hediye eder. Aynı bölümde Bartosz gölde bir hayaletin olduğunu anlatır. O hayalet, gölün dibinde sırtında taş dolu çanta ile yatan Katharina’dır… 

Saat 22.13 

Michael Kahnwald’ın intihar mektubunun üzerinde 4 Kasım 22.13 notu vardı. Son sezonda Martha ve Jonas’ın ana evrene gittiği saatte 22.13’tü. Aynı ayrıntının işaret ettiği yer İncil’de 22.13’e denk gelen vahiy. ”Alfa ve Omega, birinci ve sonuncu, başlangıç ve son Ben’im.”

3 sezon, 3 evren, 3 boyut, 33 yıl döngüsü, sic mundus sembolü, Adam Eva Claudia 3’lüsü… Hristiyan doktrininde bulunan Teslis İnancı’na bir gönderme niteliğinde. 

Charlotte Doppler & Elisabeth Doppler & Hanno Tauber 

Hanno (genç) diğer bildiğimiz adıyla Noah (orta yaş), dindar bir insan ve zamanda yolculuğu kullanarak cennete ulaşacağına inanır. Deneyleri yapması için Adam Noah’ı, Noah Helge’yi kandırır. 1921 yılında Hanno bir adamla tünel için kazı yaparken Adam’a inanmadığı için adamı vurur. O adam babası Bartosz idi… (2.sezonda) Gerçi Adam da anası Hannah ve sevdiği Martha’yı öldürmüştü. Herkes birbirini öldürüyor herkes, durduramıyoruz. 

Geleceğe giden genç Hanno kıyamet sonrasında Elisabeth ile yakınlaşır ve kızları olur. Orta yaş Noah haline kadar gelecekte yaşamaya devam ederken bebek Charlotte kaçırılır. Elisabeth’in farklı bir versiyonu ve kıyametten kurtulup geleceğe sıçrayan anne Charlotte tarafından kaçırılan bebek Tannhaus’un olduğu 70’li yıllara bırakılır. Charlotte büyüyüp Peter Doppler ile evlenerek Elisabeth’i doğurur. Gelecekte Elisabeth Charlotte’yi doğurur. Böylece birbirlerinin ana-kızı olurlar, üstelik birbirlerine hasret kalarak… Var olmaları düğümün tekrar etmesine bağlı.

Son

Final sahnesinde ana evrende yemekteki isimleri inceleyelim. Bu karakterlerin hepsi paralel evrenlerde ölen isimler ve döngü sayesinde doğmadılar.

• Katharina Albers: Nielsen soyundaki kişiler zaman yolculuğuna bağımlı olarak doğdukları için ana evrende hiçbiri var olmadı. Kocası Ulrich ve çocukları yok. 

• Regina Tiedemann: Adam’ın evreninde Jonas’ın, Eva’nın evreninde Martha’nın evi olarak gördüğümüz ev, ana evrende Regina’nın. Muhtemelen annesi Claudia ile mutlu bir ilişkisi oldu ve kanser değil. Nükleer santral de yapılmamış olabilir çünkü santral için atılacak imzayı Adam ve Eva’nın oğlu tehditle elde etmişti. Eşi Alexander Tiedemann ile de tanışmadı. (asıl adı Boris Niewald: Nielsen, Kahnwald karışımı soyadı olmasına rağmen hakkında bilgi verilmedi) Zaman döngüsünde gençliklerinde entrika kraliçesi Hannah, Ulrich ve Katharina’ya attığı iftirayı Regina söylemiş gibi göstermişti. Ormanda Ulrich ve Hannah Regina’yı sıkıştırınca o esnada ormanda bulunan Alexander yardım etmişti. Bu olay yaşanmadığına göre Alexander bir yerlerde kan kaybından öldü herhalde. Alexander olmayınca oğlu Barthosz da yok.

• Peter Doppler & Bernadette Wöller: Charlotte olmayınca sonunda Peter istediği eş ile birlikte… Karısı ve kızları döngü sebebiyle var oldukları için yoklar. Peter annesini kaybedince babası Helge’yi bulmaya kasabaya gelmişti bu sebeple döngünün ürünü değil. 

• Torben Wöller: Bir evrende gözü, bir evrende kolu yoktu. Şükür ki ana evrende sapasağlam. Gözüne/koluna ne olduğunu da bilmeyiverin diyerek noktalamışlar…

• Hannah Krüger: Eşi Michael ve oğlu Jonas, Nielsen soyu ile var oldukları için yoklar. Hannah dizi boyunca polislere ilgi duydu, Wöller ile olması pek şaşırtmadı. Ancak Hannah’ın masada anlattığı dejavu biraz tehlikeli çünkü ilk sezonlarda eşinin çocukluğunu görünce de dejavu oldum demişti.

Masada Winden’sız bir dünya istemeleri, 1986’da Ulrich&Hannah konuşmasına götürüyor bizi. Nükleer kazanın olduğu an Winden’sız dünya muhabbeti geçmişti ve elektrikler kesilmişti, aynı final sahnesindeki gibi… Tannhaus’un oğlu dışında zaman makinesini yapmaya iten başka bir travması oldu mu bilemeyiz… Hannah’ın doğacak çocuğuna Jonas ismini düşünmesiyle bildiğimiz Jonas doğmasa da açık bir kapı bırakılmış. Burada son bize ait. Schrödinger’e yakışır şekilde iki gerçekliği de kabul edelim gitsin. 

Oğlunu seven baba Tannhaus ile başlayan hikaye, kızını seven anne Claudia ile son buldu. Seyir keyfi yüksek, unutulmayacak bir yapım… Beni paralel evrene dahi koysalar bu diziyi yazamam. Gelecek versiyonum gelip al bunları yaz derse o başka. Razıyım böyle paradokslara…

Kapak Fotoğrafı: Instagram/ @aesthaedits

İlginizi çekebilir: Emre Eminoğlu’ndan Dark Gibi Diziler