Dürüst olalım; bugünlerde hepimizin elinde bir kitap, “Bunu neden yaptık?”, “Ne istiyoruz?”, “Bu verdiğim karar ne anlama geliyor?” gibi soruların cevabını arıyoruz. Arkadaşlarımızla “iyi olma hâlini” konuşuyor, seminerlere gidiyor ve atölyelere katılıyoruz. Yine de söz konusu bizi heyecanlandıran konular olduğunda bütün çalışmalarımızı bir kenara atıp içimizdeki sesi dinlemeyi tercih edebiliyoruz. Bizce çoğu zaman bunda sorun yok. Yalnız, bazı kararlarda daha dikkatli olmamız gerekiyor. Sizce de öyle değil mi? Bugün, duygusal kararlar vermenin belki de en tehlikeli olduğu alanı yani yatırımda duygusal kararların etkisini merceğe alıyoruz! Fakat korkmamıza gerek yok. Çünkü tabii ki yatırımda duygusal kararlardan kaçınma yöntemlerini de araştırdık!

Sizce gün içerisinde kaç tane karar veriyorsunuz? Hemen mikrofonu ünlü psikolog ve yazara uzatalım. Çünkü Dr. Roy Baumeister’e göre bilinçli ve bilinçsiz gün içerisinde tam otuz beş bin karar veriyoruz! Tabii, bu kararları kendisi üç ana başlığa ayırıyor. Ne yiyeceğimiz ve giyeceğimiz gibi otomatik; ilişkiler, iş tercihleri gibi hayatımıza dair nokta atışı ve yatırımlar gibi büyük kararlar! Gün içerisinde aldığımız otuz beş bin kararın çoğunda “içimizdeki sese güvenme”, “duygularımızı dinleme” şansımız olsa da söz konusu büyük kararlar olduğunda pozitif geri dönüşler bekliyorsak duygularımız önümüzü kesebiliyor. Eğer yatırımda duygusal kararlar almamakta zorlanıyorsanız ya da zorlanan birini tanıyorsanız yalnız değilsiniz. Psikolojinin bir dalı olan “Davranışsal Finans” tam olarak bu konu ile ilgileniyor! O zaman ilk davranışsal finansı yakın merceğe alalım. Daha sonra ise yatırımda duygusal faktörlerin kararlarımıza etkilerini ve kaçınma yöntemlerine bakalım. Yazının “spoiler’ı” her zaman uzmanlar ile çalışmak!

Davranışsal Finans

Davranışsal finans; psikoloji ve ekonomi temellerini bir araya getirerek bireylerin finansal tercihlerini anlamaya çalışan bir bilim dalı olarak geçiyor. Psikolojik yanılmaların, bilişsel hataların ve duygusal kararların finansal kararlar, piyasa sonuçları ve yatırım kararları üzerindeki etkisini araştıran bu bilim dalı, 1980’lerde başlıyor ve 1990’ların sonunda gittikçe önem kazanmaya başlıyor. Tabii, 90’ların sonunda ve 2000’lerin başında herkesin “sürü psikolojisine” kapılıp yatırımlarını yönlendirdiği ve daha sonra patladığı için büyük kayıplar yaşadığı “dot.com” balonunu düşünürsek; bu bilim dalının neden birden önem kazandığına sanıyoruz ki şaşırmayız. Tam da bu yüzden davranışsal finansın yatırımda duygusal faktörlerin etkilerini araştırması, riskleri hesaplaması ve yatırım stratejilerini geliştirmesi; bireysel yatırımcıların daha sağlıklı kararlar verebilmesi adına önem taşıyor.

İlginizi çekebilir: Odea’dan FOMO

Yatırımda Duygusal Faktörler

Çoğu zaman bireylerin yatırım kararlarının uzmanlar, araştırmalar ve analizler sonucunda oluştuğunu düşünüyor olsak da yatırımda duygusal faktörler de bulunuyor. Yatırımcıların kişilik özellikleri, inançları, ön yargıları ve duygu durumları şeklinde özetleyebileceğimiz bu faktörler, yatırım performansını olumsuz yönde etkileyebiliyor. Yatırımcıları duygusal faktörlerini tanımaları ve kontrol altına almaları için de çalışan davranışsal finans, en çok etki altında kalınan duygular içerisinde “korkuların” ve “aşırı özgüvenin” başta geldiğini paylaşıyor. Kayıplardan kaçınmak veya etrafımızdakilerden geri kalmamak adına “sürü psikolojisine” kapılabilirken ilk aldığımız bilgiye aşırı bağlı kaldığımız için “anchoring” yani bağlama etkisine maruz kalabiliyoruz ya da mevcut görüşlerimizi onaylayan bilgilere aşırı güvenerek yeni detayları gözden kaçırabiliyor ve “onaylama yanlısı” bir etkinin altına girebiliyoruz. Fakat başından beri dediğimiz gibi yatırımda duygusal kararlardan kaçınabilmemiz için uzmanlara, analizlere ve araştırmalara güvenebileceğimiz daha sağlıklı yollar da bulunuyor. O zaman uzmanların önerileri ile devam edelim.

Yatırımda Duygusal Faktörlerden Kaçınma Yolları

• Yatırım hedeflerinizi ve stratejilerinizi belirleyin: Piyasa hareketlerini yukarıda saydığımız psikolojik durumlar üzerinden değerlendirmek yerine doğru teknikler ile yapılmış analizlere göre değerlendirirseniz yatırımlarınızda duygusal kararlardan uzak durmanız kolaylaşabilir. Doğru teknik analizlerin yapıldığı raporlar için ise tabii ki en güvenilir kaynağı her zaman uzmanlar oluşturuyor. 
• Analizler üzerine giriş ve çıkış stratejileri yapın: Yatırıma başlamadan önce risk hesaplarınızı iyi bir şekilde yapar ve araştırmanızı tamamlarsanız yatırım sırasında farklı duyguların etkisinde kalma ihtimaliniz azalır. Ayrıca beklenmedik piyasa dalgalarına karşı daha hazır olacağınız için bu dalgalanmalara daha sağlıklı bir tepki gösterebilirsiniz.
• Uzmanlar ile çalışın: Dediğimiz gibi uzmanlar ile çalışmak her zaman en güvenilir seçeneği oluşturuyor. Güvendiğiniz bir uzmanın duygusal kararlar vermeyeceğini ve ön yargıda bulunmayacağını bildiğiniz için daha sağlıklı kararları birlikte alabilirsiniz.
• Sanal zekâdan/akıllı robot danışmanlardan destek alın: On binlerce datayı güncelliğini kaybetmeden tarayıp, analiz edebilen, sizin profilinizi analiz edip size özel bir portföy hazırlayıp onayınıza sunabilen bir zekâdan destek almak sizce de günümüzde yatırım yapmak isteyenler için büyük bir fırsat değil mi?  O zaman Odea’nın içinde yer alan yapay zekâ destekli akıllı danışman Rob’O’ya da göz atabilirsiniz.
• Doğru kaynaklara yönelin: Yatırımlarınız üzerine araştırma yaparken yalnızca güvendiğiniz kaynaklara yönelin. Eğer kendinizi çok fazla ve yanlış bilgiler ile dolu olan kaynaklara maruz bırakırsanız yanlış stresler yaşayabilir ve doğru kararlar alamayabilirsiniz.
• Düzenli bir şekilde portföyünüzü değerlendirin: Eğer uzmanlar ile düzenli bir şekilde portföyünüzü değerlendirir ve yeniden dengelerseniz piyasa dalgalanmalarına daha az duygusal tepkiler verebilirsiniz.
• Kendinizi tanıyın: Hayatta her şeyde olduğu gibi yatırım kararlarımızda da kendimizi tanımak önem taşıyor. Bir yatırım kararı vermeden önce nelerin etkisinde kaldığınızı kendinize sorun.
• Yatırımda çeşitlilik: Söz konusu yatırım olduğunda hangi başlığın altında konuşuyor olursak olalım yatırımda “bütün elmalarımızı aynı sepete koymamak” önem taşıyor. Yatırımda analizler sonucunda çeşitli seçeneklere yönelirseniz hem duygusal karar vermekten uzaklaşabilir hem de risklerinizi azaltabilirsiniz.

Ekonomi gazetecisi Güzem Yılmaz Ertem’in moderatörlüğünü yaptığı Yatırım Odaklı Podcast’te işlenen “Yatırımcı Psikolojisi“ bölümünde finans duayeni Tuncay Turşucu tam da bu konulara değiniyor. Dinlemek isterseniz linki burada.

İlginizi çekebilir: Odea’dan Yatırım Odaklı Podcast

Son olarak; yatırım hakkındaki tüm sorularınızın cevabını yatırım uzmanı Odea uygulamasında bulabileceğiniz gibi, Odea içindeki yapay zekâ destekli akıllı yatırım danışmanı Rob’O’dan da ücretsiz faydalanabilirsiniz. Üstelik Rob’O’dan alacağınız danışmanlığı ilk önce gerçek para kullanmadan sanal bir portföy ile deneyimlemek de mümkün. Hayallerimize ulaşmak için farklı yatırım yollarını ve yöntemlerini araştıracağımız yazılarda görüşmek üzere!

Bu yazımızda yatırım sürecinde etkili olabilen Duygusal Kararlar hakkında bilgi vermeyi amaçlıyoruz. Sitemizdeki bütün içerikler bilgilendirme amacıyla yazılmıştır. İçeriklerdeki bilgiler konusunda konunun uzmanlarına danışmanızı ve önerileri uygulamadan önce bir uzman görüşü almanızı tavsiye ederiz. Yatırım hakkında detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.

***

UYARI NOTU:

Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.

Yatırım yapmadan önce kendi risk ve getiri tercihlerinizi öğrenmeli ve her halükarda söz konusu faaliyetler için yetkili bir kuruluşu ile çalışmanızı ve diğer kaynaklardan faydalanmanızı öneririz. Zira sadece buradaki bilgilerle yatırım yolculuğunuza başlamanız beklediğiniz sonuçları doğurmayabilir. Beklentileriniz kapsamında bir getiri elde edemeyebileceğiniz gibi, risk algınızın üzerinde bir kayıp yaşayabilirsiniz. Buradaki yazılarda yer alan bilgiler, ulaşılabilen ilk kaynaklardan iyi niyetle ve doğruluğu, geçerliliği, etkinliği velhasıl her ne şekil, suret ve nam altında olursa olsun herhangi bir karara dayanak oluşturması hususunda herhangi bir teminat, garanti oluşturmadan, yalnızca bilgi edinilmesi amacıyla derlenmiştir. İşbu yazılardaki yorumlardan; eksik bilgi ve/veya güncellenme gibi konularda ortaya çıkabilecek zararlardan ve burada yer alan bilgiler dayanarak alınacak yatırım ya da benzeri kararların sonuçlarından Odea Bank A.Ş. ve çalışanları sorumlu değildir.

Kapak Fotoğrafı: SHVETS Production – pexels.com

İlginizi çekebilir: Odea’dan Bugünden Geleceğe Yatırım Dünyasının Radarındakiler