Geçtiğimiz haftalarda, borsada Gamestop hisseleri üzerinde gerçekleşen olaylara şahitlik ettik. Gerçekleşen bu olay sonucunda sosyal medyadan yapılan içerikler ve söylemler gündemde yer aldı. Yaşanan bu olayın sonucunda finansal panik ataklar meydana geldi. Yakın sayılan bir dönemde borsada daha büyük bir etki ve denetleme kurallarının değişmesine neden olan bir kriz daha var. Enron şirketinin skandallarla ve büyük çöküşü ile biten hikayesini sizlerle paylaşmak isterim.

Enron Skandalı

Enron Şirketi

Enron skandalını anlatmadan önce, Amerika’nın o dönemdeki ekonomik durumundan bahsetmem daha doğru olur. Ekonomik olarak durgunlukların ve gelecek vaat eden şirketlerin ön plana çıktığı bir dönem. Gelecek adına günümüzde yazılım ve uzay sektörleri ön plana çıkarken, 1980 yıllarında Doğal gaz ve Petrol şirketleri zirvede bulunuyordu. ABD de daha önceleri eyaletlerin tek bir doğal gaz dağıtım şirketi ile çalışmasına neden olan yasada, Kenneth L. Lay tarafından yapılan lobicilik çalışmaları ve siyasi ilişkileri sayesinde çeşitli değişimler ve düzenlemeler yaşanıyordu. Enron şirketi de, 1985 yılında Kenneth L. Lay tarafından yönetilen Houston Doğal Gaz şirketi ve Omaha, Nebraska‟da kurulu Inter North Doğalgaz şirketinin birleşmeleri ortaya çıkıyor. 

Enron’un Yükselişi

Enronun, uzun eyaletler arası karasal doğal gaz dağıtım ağına sahip olması piyasada ön plana çıkmasını sağlamıştı. İlerleyen zamanlarda sektöre yapmış olduğu yatırımlar sayesinde “Dünyanın En İnovatif Şirketi” ödüllerini birçok kez kazanmıştı. Bu kazanılan prestij ödülleri, yapılan yatırımlar ve kazançlı gibi lanse edilen  anlaşmalar sonucunda şirket hisse değerleri büyük artışlara şahitlik ediyordu. Bu karlılık içerisinde Enron petrokimya ürünleri başta olmak üzere çelik, kağıt, internet ve temel yatırım ürünleri gibi çeşitli sektörlerde de yatırımlar ve alımlar gerçekleştiriyordu. Sürekli sıcak para akışının olduğu bu devasa şirkette muhasebe de üzerine düşen hileleri yapıyordu. Alınan ufak şirketlerin üzerine zararları gösteriyordu, karlılığın tamamını da ana firma üzerinde gösteriyordu. Piyasalar da hisse artışları düzenli devam eden Enron, borsalar ve hisse sahipleri için denetimlerini o dönemde bağımsız denetim ve muhasebe şirketleri olmadığı için finansal destek verdiği bir muhasebe şirketine yaptırıyordu. Denetlemelerin olumlu yapılması ile 2000’li yılların başına doğru Enron’un piyasa değeri 100 milyar $ çıkmıştı.

Büyük Çöküş

Kağıt üzerinde çok karlı gözüken Enron aslında büyük bir iflasın kıyısında duruyordu. Ekonomik zararın en büyük nedeni aslında iki şirketin birleşmesi ile ortaya çıkan açıklarının bir türlü kapatılmaması yatıyordu. Bu nedenle Enron zararı diğer yatırım yaptığı sektörlerle kapatmak için çalışıyordu. Deneyimi olmadığı birçok sektöre girip enerji sektöründe uyguladığı ekonomik sistemi ile kar devamlılığını sağlamayı planlıyordu. Yatırımlar belli bir süreden sonra paravan şirket görevine dönmesiyle üretimden elde edilemeyen kar, hisse satışlarından sağlanmaya çalışıldı. Yatırımların bazı büyük finans yazarları tarafından incelenmeye ve araştırılmaya başlanılması, gündemde Enron’u ön plana çıkardı. Enron’un halk tarafından güvenirliğinin sorgulanmasının sonucunda, US SEC (Amerikan Sermaye Piyasası Kurulu) harekete geçti ve soruşturmalar başlatıldı. Devletin muhasebe ve denetim kayıtlarına sorgulamaya başlanması ile büyük oynamaların olduğu görüldü ve soruşturmadan kaçırmak için tonlarca evrakın yok edildiği anlaşıldı.

Enron, bu olayların ortaya çıkması ile kısa bir zaman sonra iflasını vermek zorunda kaldı. İflasından hemen önce dünya çapında yaklaşık 20,000 çalışana sahip olan ve dünyanın en büyük elektrik, doğalgaz, iletişim ve petrokimya  şirketlerinin başında geliyordu. Hizmet verdiği 40 ülkedeki faaliyetlerini kesmesi ile uluslararası bir ekonomik kriz ve davalar silsilesini başlatmış oldu. Enron’un enkazından sonra ABD, denetleme ve muhasebe yasalarında değişimler ve yasal boşlukları kapatmak amacıyla araştırma kurulları kurdu. Büyük yatırım şirketleri daha sık devlet soruşturması ve denetimi yapılması kararlaştırıldı. Denetleme şirketleri artık bağlı çalıştıkları şirketlerin yönetimlerinde bulunmamaları için devlet desteği alacaklardı. Tüm bu olaylar yaşanırken borsalarda Enron’a yatırım yapan ve hisselerini toplayan ufak yatırımcılar, çok büyük zarara uğradılar. Uluslararası kamuoyunda ders niteliği taşıyan olay olarak tarihe yazılmıştır.

Yaşanan olayların belgesel, biyografi tarzında anlatıldığı Enron: The Smartest Guys in the Room (2005) adlı yapımı önerebilirim. Tarih bazen fazla tekerrürden ibaret olabilir. Bizim için önemli olan bazı manipüle edici haberlere kapılmamak. Geleceği satın almak belki de sadece borsalarda yaşanan bir olaydır. Keyifli bir okuma anı yaşamanızı dilerim.

Kapak fotoğrafı: texasmonthly.com

İlginizi çekebilir: Emre Eminoğlu’ndan Laundromat