Binlerce yıldır kutlanılan Epifani Bayramı (Ta Fota Yortusu) sebebiyle Ortodokslar tarafından 6 Ocak’ta gerçekleştirilen Haç çıkarma töreni, İstanbul’un kültürel anlamda zengin geçmişini bugüne de taşıyor. İnsanların merakı ve ilgisi sebebiyle bu yıl daha da kalabalık olan yortunun çıkış hikâyesi, yapıldığı yerler ve önemine bakalım…

Seneler evvel, Haliç kıyılarında ilk kez denk gelmiştim bu törene. Üniversite öğrencisiyken şimdiki kadar detaylı bir şekilde ve “anlayarak” şehri gezemesem de bir şekilde ilgimi çeken bu töreni o gün aklıma yazıp, sonraki yıllarda sürekli katılmaya çalıştım. Bir kilisede ayinle başlayan ve sonrasında Boğaz kenarında kalabalık bir şekilde gerçekleşen bu törenin, dışarıdan izleyenler için en etkileyici kısmı şüphesiz kışın ortasında buz gibi denizden Haç’ın çıkarıldığı o an. Fakat bu yazıda o anın biraz gerisine giderek bu dini ritüelin çıkış hikayesine uzanacağız.

Epifani Bayramı Ortodokslar İçin Ne İfade Ediyor?

Epifani Bayramı, diğer ismiyle Ta Fota Yortusu, Hz. İsa’nın doğumundan sonra vaftiz edilişini simgeler. Al-Maghtas (vaftiz) diye bilinen Ürdün’ün doğusundaki alansa, İsa’nın vaftiz edildiği asıl yer olarak geçer.

Dünyanın çeşitli yerlerinde Ortodokslar tarafından gerçekleştirilen bu ritüel Haç’ın konduğu bir kap suyun içersinde veya göl, nehir, deniz gibi büyük sularda gerçekleşir. Hz. İsa’nın vaftiz edilişini kutlamak adına sular dualar eşliğinde kutsanır. Ritüel öncelikle kilisede ayine eşlik eden ilahi ve dualarla başlar. Ortodoks Hristiyanları cemaatinin birçok üyesi dua öncesi mumlarla dilekler diler. Daha sonra hep beraber yürünerek ve dualar eşliğinde bir iskele veya kıyıya yanaşılır.

Boğaz’da Haç’ın suya piskopos tarafından atılmasından sonra ise bir yarış başlar ve katılımcılar yüzerek sudaki Haç’ı ilk önce bulmaya çalışır. Haç’ı bulup ilk çıkaran kişi ise ucunda Haç olan altın bir kolye ile ödüllendirilir. Bu süreç esnasında da yine dualar okunur. Geçmişte atılan Haç’ın demir olduğu bilgiler arasında yer alıyor ama günümüzde İstanbul sularına atılan Haçlar ahşaptan.

Bir Not: Kelime anlamı olarak Ta Fota ışıklar, tezahür ve görünme iken, Epifani ise aniden gelen aydınlanma anlamını taşıyor.

Ritüel Esnasında Salınan  Beyaz Güvercinlerin Anlamı

Boğaz’a Haç atılmadan önce bir kutu içerisinden salınan beyaz güvercinler, Hz. İsa’nın Ürdün’deki vaftizi sırasında gökten indiğine inanılan “kutsal ruh”u simgeler. Bu sebeple, kutsal ruhu ritüel esnasında anmak amacıyla güvercinler havaya salınır. Hatta, bazı kiliselerdeki fresklerde Hz. İsa başı üzerinde duran beyaz bir güvercin ile resmedilir.

İstanbullu Rumlar ve Epifani

İstanbul’un, Bizans’a uzanan geçmişi sebebiyle Ortodoks kiliseleri fazla sayıdadır. Rumlar için büyük önem taşıyan, başpiskoposluğunu I.Bartholomeos’nun yaptığı Doğu Ortodoks Patrikliği de İstanbul’un Fener semtinde yer alır. Bu sebeple, yılın belirli dönemlerinde başka şehirlerde yaşayan Rum Ortodokslar da İstanbul’u ziyarete gelir. Paskalya, Noel, 21 Kasım veya Epifani bu özel günlerden bazıları.

1920’lerdeki mübadeleden muaf tutulan İstanbullu Rumlar’ın büyük çoğunluğu, daha sonra uygulanan Varlık Vergisi (1942), 6-7 Eylül Olayları (1955) ve 1964 Tehciri sebebiyle kenti terk etmek zorunda kalır. Kenti sınırlı bir eşya ve para ile terk etmek zorunda kalan İstanbullu Rumlar, özellikle de dini bayramlarda eski kentlerine; yani doğup büyüdükleri “vatanlarına” kısa bir süreliğine de olsa geri döner ve sevdikleriyle burada bir araya gelir. Başta, Fener Rum Patrikliği olmak üzere birçok semtin kiliselerinde dini bayramlarda ayinler gerçekleşir.

6 Ocak gününde, bu töreni seyretmek, şehirlerine geri dönenlerin yüzlerindeki heyecana tanık olmak, onların İstanbul özlemiyle dolu gözlerinde anlamlar aramak için dindar biri olmanız gerekmez. İstanbul’u sevmeniz, bu şehrin geçmişini bütünüyle; tüm insanlarıyla kucaklayıp, anlamaya çalışmanız yeterlidir. Bir kentin ait olduğu topraklarda çoğunluğun mensup olduğu din, dil, ırkın dışında kalan ve sayıca az olmalarından ötürü sosyolojide “azınlık” olarak nitelendirilen kesimin, geçmişte bu kentte nasıl yaşadığının en sembolik görüntülerindendir 6 Ocak törenleri. Ülkemizdeki azınlıklara dahil olan tüm insanların özgürce, barış ve huşu içinde kutlayacağı nice bayramlara…

İstanbul’da 6 Ocak Epifani Bayramı Töreninin Düzenlendiği Yerler

6 Ocak Epifani Bayramı ve Boğaz’dan Haç çıkarma töreni Fener, Ortaköy, Yeşilköy, Bakırköy, Adalar, Çengelköy, Kuzguncuk, Kadıköy’de düzenleniyor.

Bunun yanında, İstanbul’daki Bulgar Ortodokslar, kilise içlerindeki kutsanan suyun konduğu bir kap içerisinde bu ritüeli gerçekleştiriyor. Balat’ta bulunan Sveti Stefan (Demir Kilise) bu törenin gerçekleştiği kiliselerden biri.

Kapak Fotoğrafı: Deniz Yılmaz Akman

İlginizi çekebilir: İstanbul Flaneur’dan Beyoğlu Kiliseleri