Hollandalı Rönesans ressam Pieter Brueghel’in (Bruegel) 1912’den beri Brüksel’deki Belçika Kraliyet Güzel Sanatlar Müzesi‘nde bulunan tablosu, Yunan mitolojisinde geçen İkarus efsanesini konu ediniyor. Üzerinde tarih ve imza olmadan çizilmiş bu eserin orijinal ismi Felemenkçe’de “Landschap met de Val van Icarus”, İngilizce’de “Landscape with the Fall of Icarus”, Türkçe’de “İkarus’un Düşüşü Sırasında Bir Manzara” olarak geçiyor. İkarus’un Düşüşü ile resmedilen manzara gerçek bir şaheser ve gizemlerle örtülü olup günümüzde dahi çözülemeyen soruların olmasıyla, eser daha çekici bir hale geliyor. Herkesin kendine pay çıkarabileceği atmosferiyle yorumlamaya o kadar açık bir resim ki, ne zaman baksam yeni bir detay yakalıyorum. En sevdiğim resim İkarus’un Düşüşü Sırasında Bir Manzara, dayandığı mitolojik hikaye ve ayrıntılarıyla sizlerle!

Daidalos Hakkında

İkarus’un babası Daidalos tıpkı adının anlamı gibi usta işçi ve eli her sanata yatkın olan bir zanaatkardır, hem mimar hem heykeltraş olan çok yönlü biridir. Yetenekli ve çalışkan olan yeğeni Talos ile beraber çalışan Daidalos, Talos’un zamanla kendisini geçmesi sebebiyle onu kıskanır ve bir gün Talos’u gezinme amaçlı götürdüğü kayalıklardan (Akropolis) aşağıya atar. Bir süre sonra olay ortaya çıkınca, Girit Adası’nın Kralı Minos‘a sığınır. 

Girit’te yaşadığı dönemde oğlu İkarus dünyaya gelir. Kral Minos hizmetinde çalışan Daidalos, kralın kızı Ariadne için bir dans yeri inşa eder. Daidalos Girit’te kaldığı süre boyunca pek çok olaya karışır. Kraliçe Pasiphae aşık olduğu boğa ile çiftleşmek için Daidalos’tan bir düzenek yapmasını ister. (Minos’un boğayı kurban etmemesine kızan Poseidon, Eros ile işbirliği yaparak kraliçenin boğaya aşık olmasını sağlar.) Kraliçenin içine girebileceği ahşap bir inek maketi yapan Daidalos bu icat ile, yarı insan yarı boğa olan Minotor‘un doğmasına sebep olur…

Minotor & Theseus

Kral Minos Minotor’u, Daidalos’un yaptığı labirentlerle dolu bir kuleye kapatır. Zamanla bu kuleye kadınlar ve erkekler atılarak, Minotor’a kurban verilir. Halk haliyle bu durumdan rahatsız olur. Bir gün Theseus (Atina Kralı Egeus’un oğlu) büyük bir cesaret örneği göstererek Minotor’u öldürmeye karar verir. Daidalos Theseus’a bir yumak ip vererek gittiği yeri takip etmesini, böylelikle labirentten çıkabileceğini söyler. Minotor’u öldüren Theseus, kralın kızı Ariadne’yi de alarak Atina’ya doğru yola çıkar. Theseus babasına, Minotor’u öldürmeyi başarırsa beyaz yelkenleri açacağını söyler ancak bunu unutur ve kıyıdan siyah yelkenleri gören babası Egeus, oğlunun öldüğünü düşünerek denize atlayıp intihar eder. Halk daha sonra kralın adını anmak için düştüğü denize Ege Denizi der. 

Daidalos ve İkarus’un Kaçışı 

Theseus’un başarısında Daidalos’un parmağı olduğunu anlayan Minos, ustasını ve oğlunu labirente mahkum eder. Daidalos kaçmak için, kuleye konan kuşların kanatlarını toplayıp balmumuyla yapıştırarak oğluyla kendisine kanat yapar. Uçmadan önce oğluna çok alçaktan uçarsa denize düşeceğini, çok yüksekten uçarsa da güneş ışınları yüzünden kanatlarını kaybedeceğini söyler. İkarus’u dengeli bir şekilde uçması konusunda tembihledikten sonra ikisi de uçmaya başlar. İkarus uçmaktan o kadar keyif alır ki, hazzın etkisiyle farkında olmadan güneşe çok yaklaşır ve balmumu erir. Kanatları deforme olan İkarus hızla Ege Denizi‘nin sularına çakılarak hayatını kaybeder. Düştüğü yere yakın olan adaya İkaria Adası (Sisam Adası’nın batısı) adı verilir.

İkarus’un Düşüşü Sırasında Bir Manzara 

16. yy Rönesans döneminin Kuzey ekolünün en önemli temsilcilerinden olan Pieter Bruegel‘in resmi, trajik sonla biten İkarus’un düşüşünü işler ve ressamın eserleri içindeki tek mitolojik konulu resimdir. Kompozisyonun kendisinde efsanevi kahramanın varlığı ayrıntıda gizli, İkarus’un bacakları sağ alt köşede denizin içinde umutsuzca çırpınır. Kendini kontrol edebilmenin gerekliliği hakkında bir ders niteliği taşıyan resimde İkarus, başarısızlığa mahkum olsa da buyurulan sınırların en yükseğine çıkması ve sıradan deneyimleri kırmak için gösterdiği tutkuyla da düşündüren bir isim olma vasfını taşır. 

Geri kalan herkes yani çiftçi, çoban ve balıkçı tasvirleri Ovidius‘un (M.Ö. 43-M.S. 17 / Romalı şair) Metamorfozları’nda geçen İkarus’un Düşüşü canlandırmasına uygundur. Deniz kenarındaki balıkçının, ortadaki çobanın ve tarlasındaki çiftçinin ortak yanı, İkarus’un düşüşüne hiç ilgi göstermemeleridir. Herkesin kendi günlük işleriyle alakadar olduğu görülür, yaşanan sorunlara vurdumduymazca sırt çevrilmesi günümüze çok uzak sayılmaz. Bir başka yorumsa resmin insanların duyarsızlığına değinmediği, büyüklü küçüklü bütün olayların izafi bir anlamı olduğudur. Son olarak efsanelerin sıradan insanların hayatına pek dokunmadığına vurgu yapıldığı eklenebilir…

Google Arts & Culture uygulamasını indirip, istediğiniz resmi arttırılmış gerçeklik ile görüntüleyebilirsiniz… Resmin altındaki küp şekline tıklayıp, kamerayı yere doğrultarak sanat eserini yerleştirmek için daire çizdikten sonra resmi bu bölgeye sürükleyerek, yakından görme fırsatı yakalayabilirsiniz. Aynı zamanda eserin fotoğrafını yüksek çözünürlükte çekmek mümkün. Web sayfasından görüntülendiğinde sadece yakınlaştırma yapılıyor.

Resimdeki Bazı Figürlerin Anlamları

Kılıç, Ölü Adam, Çalılar, Kule

• Sol alt köşede kayalığın üzerinde kılıç ve cüzdan yer alır. ”Kılıç ve para akıllı eller gerektirir” şeklindeki Flaman deyimine gönderme yapılır. 
• Ağacın gövdesinin solunda bulunan, yatan bir adamın başı da ”Ölmekte olan bir adam için pulluk durmayacak” sözünü betimler.
• Kılıcın yanında olan tohum çuvalı ve çalılar ”Kayalara ekilen şey orada büyüyemez” deyimini anlatır. 
• Denizin ortasında Daidalos ve İkarus’un kapatıldığı kule görünür.

Keklik, Gemi, Güneş, Daidalos

• Balıkçının solundaki dalın üzerinde duran keklik efsaneye göre, Daidolos‘un kayalıklardan ittiği yeğeni… Bilgelik Tanrıçası Pallas çocuğu kurtarmak için keklik haline getirir. İkarus’un düşüşünü temsil eden eserlerde ortak bir motif olan keklik bile İkarus’a bakmaz. Çiftçi, çoban, balıkçı ve kekliğin evrenin stoacı yasalarına uygun davrandığı söylenir. İkarus’un doğa kanunlarına göre ölüm olan cezası evrene uygun bir durumdur. 
• Arka plandaki gemiler resme daha büyük bir derinlik hissi verir. Ressamın diğer eserlerinde bulunan bir konu olan gemilerle, deniz mimarisine olan ilgisi hissedilir. Şehri tasvir etmek için pembe ve mavi renk tonlarıyla yarı empresyonist bir dokunuş kullanır. 
• Resimde Daidalos‘un yaşamasına rağmen yokluğu ve Güneş’in zirvede olmaması eserin orijinalliği konusunda uzmanları şüpheye düşürür. Bazı bilimsel testler sonucu tablonun en kötü ihtimalle Bruegel tarafından çizilmiş ilk versiyonunun üzerine oğlu tarafından yapılan bir kopyası olduğu düşünülüyor…

İkarus Başarısız Bir Simyacıyı mı Temsil Ediyor?

Simyacılar zamanında zanaatlerini çiftçilerle kıyaslarlar çünkü metalleri gelişebilen organizmalar yani çiftçilerin ekinleri gibi görürler. Resimde çoban, çobanlık yapmış Hermes‘i, Roma mitolojisindeki adıyla Merkür‘ü temsil eder. Tablodaki gemi bir karıştırma kabı, deniz ise cıva (mercury) olabilir. Böylece resimde cıvayla yapılan deneyler tehlikeli bir deniz yolculuğuna benzetilir. Güneş Dünya’nın simya yoluyla yenilenmesini temsil ediyorsa, İkarus başarısız bir simyacı olabilir…

Efsane Hikayenin Sanatçılar Üzerindeki Etkisi

İkarus antik miti birçok sanatçı için ilham kaynağı olur. Resim, şiir, müzik gibi sanatın çeşitli formlarıyla buluşan hikaye, nefes almaya devam eder.

Iron Maiden

Melih Cevdet Anay’ın “İkaros’un Ölümü Şiiri”nden Bir Bölüm

Çift sürüyordu bir köylü iki büklüm. 
Kalkmak üzereydi ak bir gemi limandan. 
Denize düşeni kimse görmedi…
Herkes işinde gücündeydi.
Ve acı çekmeği unuttum…

Hans Bol

Mery Joseph Blondel

Resme Son Bakış

“İkarus’un Düşüşü” görünürde pastoral bir resim izlenimi oluşturmasına rağmen, hikayesiyle ve ressamın koyduğu ayrıntılarla anlaşılması güç bir şölen sunuyor. Hikaye ve resimde hangi yorumu daha yakın buldunuz bunun kararı ve alacağınız mesaj size ait… İkarus gibi içimizdeki sesi dinlemek her zaman felaket diye tasvir edilen bir son olan ölüme götürür mü? Belki de suya düşüş yeni bir başlangıca işarettir ve buradaki ölüm metafor görevi görüyordur diyerek kendi yorumumla sonlandırıyorum. 

Kapak Fotoğrafı: Wikipedia

İlginizi çekebilir: Tuğçe Özkara’dan Pygmalion Etkisi