Kuzey Kanada’da bugün hala bir yol kenarında, deniz kıyısında, ıssız bir orman patikasında veya bir dağ tepesinde rastlamanızın çok yüksek ihtimal olduğu, Arktik dönemden günümüze kalan anlamı derin, yükü ağır bir yapıdan bahsedeceğim sizlere: Inukshuk.

Asırlar önce Kuzey Amerika’da henüz yerleşik hayata geçmemiş ve balıkçılıkla geçimini sağlayan bir topluluk olan İnuitler’in temelde yol bulma amacıyla ortaya çıkardığı, derininde pek çok farklı anlamlarda topluluğun hayatını kolaylaştıran bir yapıdan bahsediyorum: Inukshuk (telaffuz: inukşuk).

Birbirinden farklı tasarımlarda, boyutlarda farklı anlamlar taşıyan bu yapı İnuit dilinde kelime anlamı olarak ‘insana benzeyen, insan gibi’ demek. Yapıyı ortaya çıkaran topluluğun Tundra ikliminin hakim olduğu alanlarda yaşadıklarını, etraflarında ağaç görülmediğini ve tüm manzaraların birbirine oldukça benzer bodur çalılardan oluştuğunu göz önünde bulundurursak, yollarını kaybetme ihtimalleri oldukça yüksek. Bu durum da göçebe bir halk olan İnuitler için epeyce büyük bir sorun teşkil ediyor. İnuitler bu soruna çözüm olarak ortada bolca bulunan kayalarla semboller oluşturup kendilerinden sonra aynı yere  gelenlerle bir nevi iletişim kurmaya başlıyorlar.

Birbirine uyum sağlayan kayaları üst üste dizip birleştiriyorlar. Bu kaya parçalarının aralarında bağlayıcı yapışkan bir madde ya da çimento bulunmuyor. Onları bir arada tutan tek şey muazzam dengeleri. Her bir taş bir üstündeki ve bir altındaki taşı destekliyor, ayakta tutuyor. Tüm taşlar doğal oluşum olduğu ve tüm inukshuk’lar farklı kayaların birleşiminden oluştuğu için inukshuk’ların her birinin tıpkı kar taneleri ya da parmak izleri gibi eşsiz olduğunu söyleyebiliriz. Ufukta kolayca ayırt edilebilen bu haberci yapılar genellikle bir tarafı, yönü işareti ediyor. Tam da bu noktada İnuitler’in vermek istediği mesaj çok açık ve anlamlı:

‘Ben daha önce buradan geçtim. Eğer sen de şu an bu noktadaysan, merak etme, doğru yoldasın.’

Her yerin aynı göründüğü ve nereye gittiğinin belirsiz olduğu bir noktada böyle bir yapı görmek tahmin edersiniz ki oldukça rahatlatıcı bir histir.

Faklı Şekiller, Farklı Boyutlar

En yaygın olan inukshuk modeli iki bacak yapısıyla tanınan ve insana en çok benzetile, inunnguaq olarak adlandırılan yapı. Bu yapıyla ardından gelen kabileye verilmek istenen mesaj ise: ‘Ben buradaydım, doğru yoldasın’..

Diğer bir model, inunnguaq’ın bacaksız yapılanı ve insana daha az benzeyeni. Bu yapıda ise dikkat ederseniz bir tarafa daha fazla eğilim var. Bu da yöne gösterici olarak kullanılıyor. Ne tarafa gidilmesi gerektiğini işaret eden eskilerin trafik levhası olarak kafanızda şekillendirebiliriz.

İnukshuk’ların bir başka kullanımı topluluğun avlanmalarını kolaylaştırmak üzerine kurulan bir stratejiye yönelik: Çorak topraklardaki ren geyiklerini avlamak isteyen İnuitler, bu yapıları vadilere ve uçurumlara doğru yönlendirirler. Küçük av gruplarını sıklıkla başarıya ulaştıran bu teknik, tarihteki en eski avlanma yöntemlerinden biri olarak kayıtlara geçer. Tepesinde pencere şeklinde açıklık bırakılan bu inukshuk modeli ittuarturvilik olarak adlandırılır. Bu açıklık genellikle yolun devamının iyi bir avlanma rotası olduğuna ya da balık bulunabileceğine işaret eder.

Bir başka kullanımı ise topluluğun yiyeceklerini yırtıcılardan uzakta korumak ya da arkasından gelenlere yazdıkları notları muhafaza etmek adına piramit şekline üst üste ve düzensiz olarak yığdıkları kaya parçalarından oluşur. Kuzey Kutbu’ndaki yoğun rüzgar sığınakları kolaylıkla yıkar, bu yüzden yapının kayalardan oluşması ve üst üste ağırlık vermesi bu sığınakları daha güvenli ve bozulamaz hale getirir. İnuitler için bir nevi posta kutusu görevi gören inukshuk şekli, aile bireyleri arasında notlaşma ve hediyeleşme için de kullanılmıştır denilebilir.

İnuit topluluğu günümüzde modern yaşam tarzını benimserken, inukshuk’lar İnuit topluluğunun bir mirası ve Kanada’nın önemli sembollerinden biri olarak varlıklarını sürdürüyor:

• 2010 Vancouver Kış Olimpiyatları’nın sembolü olarak inunnguaq ve Kanada’nın en kuzeyinde yer alan ve en yeni bölgesi olan Nunavut bölgesinin bayrağında da inukshuk sembolü yer alıyor. Washington DC’Deki Kanada Büyükelçiliği’nde ve Toronto Pearson Uluslararası Havaalanı’nda da inukshuk yapılarına rastlayabilirsiniz. 

Doğada, özellikle de trekking rotalarında gezginler buldukları kayalıklarla inukshuk kültürünü yaşatıyorlar. Türkiye’de ise Tuz Gölü’nde yapının en güzel örneklerinden birini Astrofotoğrafçı Musatafa Aydın’ın objektifinden gözlemleyebilirsiniz.

İnukshuk tarih boyu pek çok farklı amaca hizmet etmiş. Ancak belki de en önemli görevi ne yol, yön buldurmak ne de sığınak olmakmış. Bir zamanlar insanlara yalnız olmadıklarını, başkalarının da tıpkı onlar gibi aynı yollarda duraksayıp, aynı yollardan geçtiğini hissettirmiş. ‘Her şey yolunda, yalnız değilsin’ demiş. Ege Soley‘in Yakın kitabında bu kadim yapıları günümüz yalnızlığı, kaybolmuşluk hissiyle bağdaştırdığı gibi: 

‘…Şimdi düşününce mantıklı da geliyor aslında; belki de insan o sonsuz ıssızlığın ortasında eninde sonunda yine kendisi gibi sıradan bir insanın ona moral vermesi ve yön göstermesi için bıraktığı birkaç taş parçasına duyuyordur içten içe?’

Kapak fotoğrafı: whistler.com/