Hayatın sokaklarda olduğunu biliyoruz ve her anımızı dolu dolu yaşamaya çalışıyoruz. Yeni yerler keşfederek ve İstanbul sokaklarında kaybolmaktan korkmayarak bu şehrin tadını çıkarmak gerekiyor. Eğer siz de bu şehri yaşamaktan korkmuyorsanız, duvarlardaki rengarenk grafitilere de yabancı kalmayın ve kendinizi sokak sanatının büyüsüne bırakın.

Sokak Sanatı Nasıl Ortaya Çıktı?

Seneler önce San Francisco sokaklarında gezerken, ya da Berlin’in “East Side Gallery” duvarına bakarken gördüklerimize imrenirdik çünkü duvar sanatı İstanbul’da yok denecek kadar azdı. Günümüz İstanbul’unda ise sokak sanatı kültürünün yaygınlaşmasıyla beraber, duvar sanatı denen kültürle de daha sık karşılaşır olduk. Hatta son olarak “Gezi Parkı” olaylarında gördük ki; insanlar duvarları defterleri kadar etkin bir şekilde kullanıyorlar! Bu duvarlarda bazen aklımıza hiç gelmeyecek bir slogan, bazen de detaylarıyla şaşırtan bir “stencil” yer alıyor. Peki son birkaç senedir İstanbul sokaklarında görmeye alıştığımız “duvar sanatı” kültürü bize ne anlam ifade ediyor? Duvarlarda gördüklerimiz yaşadıklarımızı mı yoksa hayal dünyamızı mı yansıtıyor? Bütün bunları cevaplamadan önce isterseniz kısaca sokak sanatına değinelim.

Sokak sanatı; grafiti, stencil, poster, heykel, çıkartma, çeşitli enstalasyon veya performansları içeren görsel bir sanat türü. Bu kültürün çıkış noktasında sadece var olan şeyleri belgelemek veya sergilemek değil aynı zamanda bir çeşit baş kaldırma ve dikkat çekme arayışı da bulunuyor. Bu arayışın tetiklediği duvar sanatı ise; grafiti, stencil, poster ve çıkartmaları kapsayan bir kültür. İçlerinde en sık kullanılan “grafiti” yöntemi duvarlardaki yazı ve resimleri içeren görsel uygulamalara verilen bir isim. Çıkışı ilk çağlara dayanan bu yöntem, grafik sözcüğünden türetilerek oluşmuş. Yakın tarihe baktığımızda; 1940’lı yıllarda Almanya’nın doğu ve batı olarak ayrılmasıyla beraber ilk olarak Berlin duvarında yayıldığını, 1960’larda ise Amerika’daki birtakım politik grupların seslerini duyurmak ve kendi alanlarını belirlemek için bu yöntemi kullandığını görüyoruz. Grafitiler her ne kadar politik sebeplerle ortaya çıkmış ve belirli kesimler tarafından oluşturulmuş olsa da, günümüzde bireysel temalı veya herhangi bir politik söylem içermeyen türleri de oldukça yaygın. “Stencil” ise grafitiden farklı olarak, önceden çizmiş olduğunuz bir şeklin şablonuna sprey uygulayarak elde edebileceğiniz görsel bir yöntem. Beyoğlu ve çevresinde sık rastladığımız duvar sanatı görsellerinin de büyük bir çoğunluğu stencil denen yöntem ile elde ediliyor.

İstanbul’un Duvarları

Sokak sanatı içerisinde en yaygın olan duvar sanatının beslediği, ilham verdiği sanatçılar arasında aklımıza ilk gelen isim şüphesiz Burhan Doğançay. Yakın zamanda kaybettiğimiz Doğançay’ın eserlerinin büyük bir çoğunluğu duvarlarda yer alan afiş, poster, grafiti ve stencillerden etkilenerek oluşturulmuş. Bir nevi duvar belleğini kurgulayarak ve yeniden şekillendirerek bize sunan sanatçının eserlerinde en çok New York ve İstanbul’dan izler var. Burhan Doğançay kolajlarında; New York’un politik duvar yazıları ve grafitileri dışında bir de politik-sosyal kaygılar taşımadan oluşturulan bir duvar kimliği var. Bunlar zaman zaman popüler kültürün de bir parçası olmuş. İstanbul’u yansıtan eserlerinde ise, esnafların mekanlarını belirtmek amacıyla duvarlara yazdığı birtakım yazılar var. Ayrıca konser afişleri, posterler ve Yeşilçam yıldızlarının resimleri ile duvarların renklendiğini görüyoruz. Bu noktada şunu söyleyebiliriz ki, İstanbul’da “duvar sanatı” denilince karşılaştığımız politik söylemler kadar, sanat olduğundan bihaber birtakım yazılar da Doğançay’a ilham vermiş ve bu eserler, özgün yaratıcıları farkında bile olmadan sanata dönüşmüş. Bu durumda bir kentin duvarları ve bu duvarlarda gördüğümüz her şey, belirli bir amaç taşımadan da o kentin sanatsal belleğinde yer alıyor diyebiliriz.

90’ların başında hip-hop ve rap kültürüyle dünyamıza giren, Sirkeci banliyö hattının köprü altlarında sıkça görmeye alıştığımız duvar yazıları günümüzde artık birçok bölgeye yayılmış durumda. Bu duvar yazılarına baktığımızda; politik söylemlerin yanı sıra bireysel mesajları da içeren grafitilerin ön plana çıktığını görüyoruz. Şu sıralar, grafiti ve stencillerin en yoğun olduğu İstanbul semtlerinin başında ise; Beyoğlu, Galata, Kadıköy Yeldeğirmeni Mahallesi, Karaköy, Çukurcuma ve Beşiktaş geliyor. Ayrıca yakın bir zamanda gerçekleşen bir etkinlik sebebiyle, Sütlüce’de de duvar sanatına rastlamamız mümkün.

Sokak Sanatına Dair Notlar:

* Dünyanın en çok konuşulan sokak sanatçıları arasında Banksy, Shepard Fairey, Invader, Keith Haring, Zephyr, Dr. Revolt, Sever ve Lady Pink geliyor.

* Sokak sanatçılarına göre; grafitiye en sık rastladığımız şehirler; New York, Berlin, Paris, Barcelona, Valencia, Melbourne ve Varşova.

* Duvar sanatının yasal olduğu şehir ve bölgeler ise; Melbourne, Varşova, Tesnov, Queens (New York), Paris, Taipei, Zurich, Kopenhag, Burghausen ve Venice (California).

* Eğer duvar sanatıyla ilgilenmeye başladıysanız ve bu sanat hakkında fikir sahibi olmak istiyorsanız; “Bomb It” ve Banksy yönetmenliğinde çekilen “Exit Through the Gift Shop” belgeselleri size ilham verebilir.

* İstanbul sokaklarında bir zamanlar en sık karşılaştığımız “sarı yumruk” şeklinde olan grafitinin yaratıcısı Alman grafiti sanatçısı Kripoe. Kripoe, bu amblemi sadece İstanbul duvarlarında değil, birçok Avrupa kentinde de görebilirsiniz.

*  İstanbul’da grafiti sanatı bundan 5 sene önce yasal değildi. Hala izinsiz yapılamıyor olsa bile, git gide gelişiyor ve bu akımı kapsayan sokak sanatı festivalleri yapılıyor.

* Kadıköy’de yer alan Yeldeğirmeni bölgesi, gerçekleştirilen Mural-ist festivali sayesinde canlandı ve şu anda bir sürü grafitiye ev sahipliği yapıyor. Binaların yan cephelerine çizilmiş grafitilerde birbirinden renkli hikayeler yer alıyor. Daha önce bu tarihi semte uğramadıysanız, artık görmeniz için iyi bir sebebiniz var!

* Osmanbey’de yer alan “Donut Store” sokak ve duvar sanatına dair birçok şeyi içinde barındıran renkli bir dükkan. Yurt dışından birçok markanın da ürünleri bulunuyor. Her renkte sprey boya, dergi, kitap, tişört ve poster bulabilmeniz mümkün.

Donut Store Adres: Dolapdere Caddesi No. 223A Osmanbey Tel: (0212) 343 54 58

İstanbul sokak sanatçılarından Leo Lunatic’i Lisya Kalma’nın  “Her An Bir Sokak Arasında Karşınıza Çıkabilir: Sokağın Sanatçısı Leo Lunatic!” başlıklı röportajında tanıyabilirsiniz..