Pek çoğumuzun dolabının hayat kurtaran parçası jean ya da bizim kullandığımız ismiyle kot hem kolay kombinlenebilmesi hem de kirlenme ve ütü gibi faktörler bakımından talepkar olmayan bir kumaş olması itibariyle en çok kullanılan moda tasarımlarından biri. Üstelik cinsiyetsiz, cool ve zamansız. Peki hazır giyim markalarının en çok satılan tasarımı jean’in hikayesinin arkasında neler olduğunu biliyor muyuz?

Jean’in Doğuşu

Jean kelime anlamı olarak “denim” isimli kumaştan yapılan pantolonu ifade ediyor. Jean ya da bu kelimeyi kullanırken sıklıkla kastettiğimiz “blue jean” esasen 1871 yılında Jacob W. Davis ile Levi Strauss iş birliğinde fabrikalarda çalışan işçiler, çiftçiler ve maden işçileri için dayanaklı bir pantolon üretmek amacıyla tasarlanıyor. Strauss’un bu ilk tasarımında erkek jean’leri önden, kadın jean’leriyse soldan açılıyor.

Başta yalnızca dayanıklı olma motivasyonu ile üretilen bu tasarıma ilk toplu üretiminde önde iki ve arkada bir olmak üzere üç cep ekleniyor. Böylece Strauss 30 yıl içerisinde Levi’s’in meşhur bakır zımbalı mavi iş denimlerini üretmeye başlıyor ve 20.yüzyılın ilk yarılarında Amerika’nın üç büyük kot pantolon üreticilerinden biri kurulmuş oluyor. Günümüz jean tasarımlarındaysa kullanışlılık ön planda tutulduğu için bu ceplere arka bir cep ve önde küçük bir saat cebi olmak üzere eklemeler yapılarak cep sayısı 5’e çıkarılıyor.

Jean’İn Gündelik Giyimde Kullanılmaya Başlaması

İşçi kıyafetlerinde kullanılan denim’in gündelik bir giysi olarak kabul görmesi sürecindeyse modanın pek çok sürecinde etkisi bulunan Hollywood’un katkıları söz konusu. 1930’larda film stüdyoları sıklıkla başrollerin jean giymekte olduğu Western, kovboy, filmlerini üretiyor. Böylece jean’in kitleler üzerindeki albenisi artıyor ve blue jean satın almak insanlar için bir Amerikan arketipi statüsü kazanma yöntemi haline geliyor.

Esasen bu ilişkilendirme uzun sürmüyor ve jean’ler İkinci Dünya Savaşı sırasında fabrikada çalışan işçilerin üzerinde görülmeye başlıyor. Ancak her ne kadar bu yeni ilişkilendirmenin negatif yönününün savaş sonrasında insanları jean giymekten uzaklaştıracağı düşünülse de sonuç öyle olmuyor ve insanlar jean giymeyi sürdürüyorlar. Öyle ki jean, Beat kuşağı şairleri tarafından bir anti-fashion statement (moda karşıtı duruş) göstergesi olarak giyilmeye başlanıyor.

Bir noktadan sonraysa jean gençlik, cinsellik ve isyanın işaretlerinden biri haline geliyor ve bir zamanlar tutumluluk, ekonomi gibi kavramlarla ilişkilendirilen bu ürün artık yaşlılar tarafından sapkın bulunmaya başlanıyor. Bunda elbette jean’in rock müzikle özdeşleştirilmeye başlaması ve Elvis Presley tarafından dönemi için oldukça seksi bulunan performanslar sırasında giyiliyor olmasının büyük payı bulunuyor.

Böylece jean’in cazibesi liseli kızlardan motorculara, film yıldızlarından sokak çetelerine kadar çok sayıda genç insanı etkisi altına alıyor. Marlon Brando‘nun The Wild One filmindeki karakteri Johnny Strabler ise bir erkek giyim arketipi haline geliyor. Bu stilde jean pantolon “mühendis botları” olarak adlandırılan ağır botlarla birlikte giyiliyor. Botların jean ile ortak noktası ise bu botların da esasen mühendislik ve inşaat işlerinde çalışanları korumak amacıyla dayanıklılık temel alınarak tasarlanmış olması.

Karakterin bu “look“u deri ceket ve botları göstermek için kıvrılan paçalarla tamamlanıyor ve Brando’nun bu anti-sosyal motorcu imajı Amerikan gençliğini etkisi altına alıyor. Durum öyle bir noktaya geliyor ki tutucu ebeveynler fazla kışkırtıcı buldukları jean’in etkilerinden korkuyorlar ve pek çok okul öğrencilerinin bu “sorunlu” ve “belalı” genç karakterini ifade eden ürünü giymesini yasaklıyor. Hatta “blue jean” terimi genç hamileliği anlatan bir filme ismini veriyor.

Elbette bu imaja karşı kolları sıvayan jean firmaları reklamlar ve bilboardları kullanarak “Okul için Uygun” mottosu ile jean’i genç ve örnek vatandaşların giydiği bir ürün olarak yeniden canlandırmaya çalışıyor.

Jean’in tartışmalı hale geldiği bir başka dönem ise 1970’li yıllarda 15 yaşındaki Brooke Shields‘in yer aldığı Calvin Klein reklamı ile yaşanıyor. Zira bir önceki yıl Pretty Baby‘de bir çocuk fahişeyi canlandıran Brooke Shields bu reklamda dar kot pantolonu ile kışkırtıcı poz verirken “Calvin’imle benim arama ne giriyor biliyor musunuz? Hiçbir şey.” gibi ifadeler kullanıyor.

Her ne kadar Klein’in reklamları işe yaramış olsa ve modern, seksi, minimal imajı takdir edilse de feminist bir bakış açısıyla incelendiğinde reklamda yetişkin olmayan bir kadının bedeninin reklam adına son derece provakatif biçimde kullanılmış olması açıkça rahatsız edici.

Jean’in Türkiye’ye Gelişi ve “Kot” Teriminin Kaynağı

Jean’in öyküsü Amerika’da bahsettiğimiz şekilde ilerlerken Türkiye’nin denim ile tanışması 1940’larda terzilik eğitimi için Fransa’ya giden bir tüccar tarafından denim’in Türkiye’deki işçi ve köylüler için de çok kullanışlı olacağını öngörmesi sayesinde gerçekleşiyor.

Bu başarılı tüccar ise “Muhteşem Kot” lakabı ile biliniyor ve soyadını verdiği Kot markasının sahibi. Böylece kot terimi tıpkı Selpak gibi bir marka adından bir terime evriliyor. Öyle ki markanın kurucusunun oğlu Aytaç Kot, çeşitli söyleşilerinde yıllarca insanlara Kot’un bir marka olduğunu anlatamadığından bahsediyor.

Uzun süre kot üretimini Türkiye’de kendisi gerçekleştiren marka serbest piyasa ekonomisiyle yabancı markaların yerli piyasaya girmesinin ardından değer kaybediyor ve 1992 yılında üretimi durdurmak durumunda kalıyor.

Jean ya da “kot” günümüzde hala pratikliği, dayanıklılığı ve 70’lerin İspanyol paçalı modellerinden 90’ların yüksel belli modellerine, yamalı modellerden yırtık modellere, “baggy” olarak tabir edilen oldukça bol modellerden bedene yapışan “skinny” jeanlere birçok farklı model ve rengi ile en sık kullanılan moda tasarımları arasında yer alıyor.

Bonus: Justin ve Britney’nin Denim Anı.

Jean üzerine bir yazı yazıp Justin Timberlake ve Britney Spears’ın bu ikonik American Music Awards görünümünden bahsetmeden bitireceğimizi düşündünüzse yanıldınız!

2001 yılında sonları hazin bitse de mutlu görünen genç çift tarafından sunulan bu uyumlu görüntü o kadar sevildi ki, moda tarihinin keyifli ve yüz güldüren anılarından biri haline geldi. Öyle ki Katy Perry ve erkek arkadaşı tarafından yıllar sonra 2014 MTV Video Music Awards’da tekrarlandı.

Kapak fotoğrafı: weheartit.com

İlginizi çekebilir: ChicMagger’dan Moda ve Sanat İlişkisi