Burnumda keskin Küba kahvesi kokusuyla, fonda John Lennon’ın en sevdiğim, hayat felsefemi oluşturan şarkısı Imagine’ın çeşitli cover’larıyla, sessiz bir gecede, evde herkes uyumuşken, yani eşim ve kedilerim, yazıyorum Küba’ya ve bir kitaba dair harmanlanmış bu yazıyı…

Küba’ya Gitmek…

60’dan fazla ülke ve şehir gezen biri olarak elbet biliyorum ki dünya üzerindeki her yerin kendine özgü ahengi, çeşitliliği ve güzelliği var. Fakat sanki dünyanın herhangi bir yerine seyahat planlamak ile Küba’ya gitmeyi planlamak arasında bir fark var. Bana öyle hissettiriyor. Sanki herkesin bucket listesinde durur gibi, Küba’yı ‘bozulmadan’ görmek. Farklı bir gezegenden bahseder gibiyiz, hiçbir şeyi bizim yaptığımız gibi yapmayan bir toplum. Hatta hiçbir şeyi hiç kimsenin yapmadığı gibi yapan bir toplum.

Dolayısıyla yöntemleri ve sonuçları merak ediyoruz, duyduklarımız yetmiyor hayal gücümüzü şekillendirmeye… Görmek istiyoruz. Ben de görmenin de yetmediğini, ardından dönünce Küba’ya dair bir kitabın içine nasıl da düştüğümü söylemeliyim. 

Hayal İle Gerçeğin Ayrıldığı Nokta

Hayal edin; bir ülkede hiç evsiz yok, işsiz yok, okuma yazma bilmeyen yok. Sağlık parasız, eğitim parasız, barınma parasız. Çünkü anayasal düzende bunlar tamamen insani haklar. Kulağa harika gelmiyor mu? Bu cümleye biraz daha yakından baktığınız zaman şunu görüyorsunuz; evet, bir ev sahibi olmak için para harcamıyorsunuz, fakat ev olabildiğince eski. Ve büyük ihtimal hiç yenilenmeyecek. Hatta bir gün camı kırılırsa, kırık kalacak, camsız kalacak… Camsız kalmış bir sürü ev var Havana’da. Sebebini Ferhan Şensoy, “Hacı Komünist” kitabında yazmış okumak isterseniz. 

Sokaklara dair… 

Bütün gün yürüdüm Old Havana’da. Küba kahvesi içtim, isteklerimi çok da önemsemeyen garsonlardan ısrarla ikinci bir kahve daha istedim, müzik setlerini omuzlarında taşıyan ergenler gördüm, eğlenceliydi, belki 80 belki 90 yaşına gelmiş, elinde purosu, yüzünde gülümsemesi eksik olmayan, kapısının önünde oturan nineler gördüm, üstlerinde Che tshirtleri, duvarlarda Fidel’i anma afişleri, evleri maksimum iki katlı, dev renkli kapılı ve fakat camsız pencereleri olan evler… Akşama doğru her sokak arasından yükselen müzik sesleri, hepsi de canlı. Ve dans eden insanlar sokaklarda.

Küba’ya dair aklımda kalan en güzel şey her daim bir yerlerde müzik ve dans olmasıydı. 

Küba’da Sağlık, İlker Belek

Şimdi gelelim dönünce okuduğum ve gördüklerimi kafamda daha iyi oturtan  kitaba; Küba’da Sağlık, İlker Belek.

(…) Küba’nın kanıtladığı gerçek, sağlıkta başarılı olabilmek için paranın değil, eşitlikçi bir toplumsal örgütlenmenin gerekli olduğudur.

Küba, gelir dağılımı dünyada en eşitlikçi ülkedir. (…) Genel bütçesi içinde Sağlık Bakanlığı’na ayırdığı %23’lük oranla dünyanın sayılı ülkelerinden.(…) Küba’da sağlık ve eğitim hizmetleri parasızdır, öncelik verilen koruyucu sağlık hizmetlerdir. (…) Okuma yazma bilmeyen yoktur, evsiz insan yoktur, işsizlik yoktur, hükümet ciddi konut politikaları uygular. Dolayısıyla kapitalist ülkelerde olduğu gibi insanlar ev kirası için aylık gelirlerinin neredeyse tamamını kullanmak zorunda kalmazlar.

Küba eşitlikçi bir ülkedir, yoksuldur ve yoksulluğa bağlı pek çok sorun yaşamaktadır. İnsanlar arasında belirgin bir toplumsal dayanışma vardır. (…) Dünyada geliri bu kadar düşük olan hiçbir ülkenin bebek ölüm hızı Küba kadar düşük, yaşam umudu Küba kadar uzun, kısacası toplumsal sağlık düzeyi Küba kadar gelişmiş değildir. Küba kişi başına yılda 110 dolar sağlık harcaması yaparak, ABD nin yılda kişi başına 4.500 dolar harcayarak elde ettiği sağlık düzeyinden daha iyi bir sağlık düzeyine sahiptir. Kendi aşılarının tümünü, ilaçlarının önemli bir kısmını (%68) kendisi üretir.Çocuk felci hastalığını ortadan kaldıran ülkedir. AIDS’in tedavisi, her tür organ nakli parasız gerçekleştirilir. Afrika ve Latin Amerika’dan gelen öğrencilere parasız tıp, mühendislik eğitimi verir. Kendi hekimlerini yoksul Afrika ülkelerine gönderir.

‘Sağlık bakımı, ekonomik kar aracı değil, temel insan hakkıdır. Bu nedenle bütün sağlık hizmetleri parasızdır ve herkes için eşittir.’ (Küba anayasasından bir madde)

Doğurganlığın azalması ve kadınların çalışma yaşamında aktif olarak yer alması, cinsiyet farklılıklarını azaltmıştır. Doğum kontrol yöntemleri parasız olarak elde edilebilir. Çocuk aldırmak yasaldır.

Eğitim parasızdır, bireysellik ve rekabet yerine eşitlik ve dayanışma felsefesi üzerine oturur. Ortaokul ve lise eğitimi tarımsal iş yerleriyle iç içedir, üretim faaliyeti eğitimin bir parçasıdır. Üniversite eğitimi de üretimle entegredir. Eğitim sonrasında herkesin işi garantidir. (…) Bugün 12 yıllık eğitim zorunludur.”

Küba’nın 5 ulusal TV kanalından ikisi tarih, ekonomi, coğrafya, bilim, edebiyat, görsel sanatlar, müzik, yabancı dil eğitimi için yayın yapıyor.

Anayasada 1992 ve 2002 yıllarında referandumla gerçekleştirilen değişikliklerle Küba’nın asla kapitalizme geri dönmeyeceği ve diğer ülkelerle saldırganlık, tehdit ve sömürüye dayalı ilişkiler kurmayacağı garanti edilmiş.

World Wild Foundation’a göre Küba, dünyada sürdürülebilir kalkınma kritelerlerini yerine getirmiş tek ülke. Sürdürülebilir kalkınma; 2 kriterle ölçülüyor. Bunlardan birisi sosyal bir gösterge olan insani gelişme indeksi (human develeopment index) ve diğeri de kişi başına kullanılan doğal kaynak miktarını ölçen ekolojik ayak izi (ecological footprint) kriteri. Bir ülkenin sürdürülebilir kalkınıyor olabilmesi için insani gelişme indeksi puanının en az 0,8 ve ekolojik ayak izi kriterinin de kişi başına en çok 1,8 global hektar olması gerekiyor. (Türkiye; insani gelişme indeksi 0,761, ekolojik ayak izi 2,70 – 2017 verileri)

Tüm bu başarılar 1959 yılında başlayıp günümüze kadar uzanan ABD ambargosuna rağmen gerçekleşmiş. Kitabın sonunda ambargonun ne menem bir şey olduğunu detaylarıyla okuyabilirsiniz. Yoksulluklarının sebebi ise komünizm değil, ambargo.

İlginizi çekebilir: Deniz Gormezano’dan Küba’da Gezilecek Yerler