Fransız mühendis Eugene Henri Gavand, 1867 yılının Mayıs ayında gerçekleştirdiği İstanbul ziyareti sırasında Galata ile Pera arasındaki bağlantıyı sağlayan Yüksek Kaldırım’ın yayalar tarafından oldukça yoğun bir şekilde kullanıldığını gözlemler. Bunun üzerine araştırma yapan Fransız mühendis, Yüksek Kaldırım’ın günlük 40 bin kişi tarafından kullanıldığını tespit ederek mevcut ulaşım imkânlarının bu sayı için yeterli olmadığı sonucuna varır. Bu iki bölge arasındaki ulaşımı kolaylaştırmak amacıyla da asansör tipinde yeraltı demiryolu projesini hayata geçirmek için çalışmalara başlar.

Eugene Henri Gavand, projesini ilk olarak 20 Temmuz 1868 tarihinde Bab-ı Ali’ye (Osmanlı Devleti döneminde sadrazam sarayına verilen isim) sunar ve olumsuz yanıt alır. Aynı yılın Ağustos ayında Fransa’ya dönen Gavand, Ocak 1869’da İstanbul’a tekrar gelir. 1 Şubat 1869 tarihinde Sultan Abdülaziz ile görüşerek projesini hayata geçirebilmek için gereken olumlu yanıtı alır. 10 Haziran 1869 tarihli bir fermanla da gerekli imtiyazın Fransız mühendise verildiği ilan edilir.

6 Kasım 1869 tarihinde dönemin ‘Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ olan ‘Nafia Nezareti’ ile Henri Gavand arasında bir anlaşma imzalanır. Anlaşmaya göre Osmanlı hükümeti Fransız mühendise Pera ile Galata arasında yer altı, toprak altı anlamına gelen ‘taht-el arz’ demiryolunu inşa etme hakkını tanır. Yapılan anlaşma sonrası şirket kurma çalışmalarına başlayan Gavand, ilk olarak Fransız sermayeli bir şirket kurmak ister. Fakat Fransa ile Almanya arasında çıkan savaş bu girişimi imkansız hale getirir. Bunun üzerine İngiltere ile temasa geçerek gerekli sermayeyi bulur ve 8 Mayıs 1871 tarihinde “The Metropolitan Railway of Constantinople from Galata to Pera” adlı şirketi kurar.

1871 yılında başlayan Tünel’in inşa faaliyetleri, 1874 yılının Aralık ayına kadar devam eder. Projenin sermayedarı olan İngilizler projenin tamamlanması ile birlikte Henri Gavand’ı devre dışı bırakarak sürecin tek hakimi olurlar. Yaşanan anlaşmazlık sonucu Fransa’ya dönen Gavand, Tünel’in açılış merasiminde bu nedenden ötürü yer almaz.

Tünel, hizmete açılıp beklenenden fazla talep görünce imtiyaz sahibi şirket 1892 yılında Osmanlı hükümetine başvurarak imtiyaz süresinin uzatılmasını ister. Osmanlı hükümeti ise bu talebe ancak 7 Aralık 1904 tarihinde olumlu yanıt verir ve imtiyaz süresini 75 yıl süre ile uzatmayı kabul eder.

29 Ocak 1908 tarihine gelindiğinde ise Tünel şirketi, ‘Dersaadet Tramvay Şirketi’ne devredilir. Bu el değiştirmenin ardından şirketin adı da “Galata ve Beyoğlu Beyninde Tahtelarz Demiryolu Osmanlı Anonim Şirketi” olarak değişir. Büyük oranda Galata bankerlerinin elinde bulunan şirket, 1911 yılında ise Belçika kökenli ‘SOFINA’ şirketine devredilir.

SOFINA şirketi bu el değiştirmenin ardından aynı yıl içinde Tünel İşletmesi’ne ait yönetim binası ihtiyacını gidermek amacıyla Pera istasyonu üzerine bir yapı yapılması kararını alır. 1911 yılında başlayan çalışmalar 1914 yılında tamamlanarak yapı ‘Metro Han’ adı ile hizmete açılır.

Günümüzde İETT tarafından genel müdürlük binası olarak kullanılmaya devam eden yapının ikinci katı ise İBB Miras tarafından restore edilir. Restorasyon sürecinin tamamlanmasının ardından ‘Metrohan Kültür Sanat’ adı ile İstanbul’un kültür-sanat yaşamına katılacak olan yapı, devam eden restorasyon sürecine paralel olarak ‘Fraktal’ başlıklı ilk sergisi ile de kapılarını ziyaretçilerine açmış bulunuyor.

30 Haziran 2022 tarihine kadar her gün ziyarete açık olan Fraktal sergisini ve Metro Han’ı ziyaret edebilirsiniz.

Kapak Fotoğrafı: Muharrem Gürbüz

İlginizi çekebilir: Muharrem Gürbüz’den Mecidiyeköy Likör Fabrikası