90’lar kuşağının bir üyesi olarak ben de ilkokulda Ömer Seyfettin’in, Kemal Tuğcu’nun ve nice dramatik yazarımızın kitaplarının müfredat dahilinde okutulduğu dönemde büyüdüm. Konusu kardeşine iftira atıp onun ölümüne sebep olan bir adet çocuk barındıran Kaşağı romanıyla dertlendim, Falaka’yı okurken o çocukların ayaklarına her vuruluşunda kalbimin güm güm attığını hatırlıyorum. Fazlasıyla talihsiz bulduğum bu müfredat ortaokulda da devam etti. Şeker Portakalı’nda babasından dayak yiyen çocuğun kendisini affettirmek için çalışıp kazandığı parayla babasına sigara paketi aldığını hatırlıyorum(!) Belli yaştan sonra kendi hür irademle okuduğum kitaplarda da senaryolar pek değişmedi. Öksüz ve yetim Harry Potter’ın yıllar sonra edindiği vaftiz babası Sirius Black’in ölümü benim hayata karşı taşıdığım son umut kırıntılarını beraberinde götürdü. (Şiddetle karşı çıksam da Harry Potter bugün hala çocuk kitabı olarak pazarlanıyor.)

Özellikle Harry Potter’ı okuduktan sonra bir açıklamayı hak ettiğimi düşünüyordum ve BBC’de yıllar sonra karşıma çıkan Beatrix Potter kitaplarının hikayesi sorularıma kısmen cevap oldu: “Your father had an accident there; he was put in a pie by Mrs McGregor…’’ (Babanız orada bir kaza geçirdi; Bayan McGregor tarafından bir pastaya konuldu…).

Yazıda Beatrix Potter tarafından yazılan Peter Tavşan Masalı’nın da çocuk kitaplarının dilinden beklemediğimiz bir dürüstlükle başladığı belirtiliyor ve ekleniyor: “Yazar bu cümleyle aynı zamanda okuyucularına çalışmalarının tonunun başlangıçtan itibaren ipucunu veriyor: “Hayatta sizi dehşete düşüren şeyler olabilir ama nihayetinde bu durumların sakince karşılanarak üstesinden gelinmesi gerekir.“”

Hikaye boyunca Yaşlı Bayan Tavşan’ın (Anne karakter), çocukları Flopsy, Mopsy, Cotton-tail ve Peter ile iletişimi bu şekilde ilerliyor. Ebeveynleriniz ve belki de çocuklarınız intikamcı bir mülk sahibi tarafından yutulabilir, tütün için satılabilirsiniz, kuyruğunuz kızgın bir baykuş tarafından sökülmüş olabilir, istilacı bir sıçan sizi ipte sallandırabilir ve bir yahni tarifine en önemli madde olarak dahil edilebilirsiniz. Ancak hayat devam ettiği müddetçe hayal kırıklıkları ile yüzleşilmeli ve trajedilerin üstesinden gelinmelidir.

Yazıda aynı zamanda 19. yüzyılda dünyaya gelmiş bir kadın yazarın parasını tekstil endüstrisinde kazanmış olan zengin orta sınıf ailesinin burjuva değerlerine ve ahlakına karşı isyan edebilmesi için bu sevimli ve tüylü hayvanlar aracılığıyla çocuk kitabı konsepti üzerinden yapmasının işleri kolaylaştırdığına değiniyor. Beatrix, konuşan hayvan karakterleri ile döneminin sınıfsal politikalarına, toplumsal cinsiyet rollerine, ekonomiye ve ev yaşamına dair yorumlar yapıyor, İngiliz toplumunu mercek altına alıyordu.

Potter’ın önlük takan tavşanları ve pipo içen fare tasvirleri kaçınılmaz olarak gerçek dünyadaki insan davranışlarından besleniyordu. M Daphne Kutzer’in Beatrix Potter: Writing in Code’da yazdığı gibi, “(Potter) Asla bir roman yazmaya kalkışmadı, ancak yazdığı çocuk kitaplarının birçoğunun aslında roman olduğunu söylemek yanlış olmaz, Peter Tavşan Masalı o zaman yayınlanan herhangi bir romanın cesaret edemediği kadar eleştireldi.“

Potter’ın karakterleri ne zengin, ne de fakirdi ve yaşamak için çalışıyorlardı. Çalışkanlık, Potter’ın karakterlerinde önemli bir erdemdir. Tembellik, ister üst sınıftan ister alt sınıftan olsun en büyük ayıptır. Potter’ın vizyonu, doğanın Darwinci kaos olabileceği, ancak sıkı çalışma ve sağduyu ile hayatta kalabileceğidir.

Bu yazı çocukken okuduğumuz kitaplarla ilgili bana iki şey düşündürttü. Acımasız bulduğumuz aslında kitaplar değil, yetişkinlerin dünyası olarak gördüğümüz gerçek hayattı. Belki de hazmedilmesi zor acı tecrübelerin çocuk yaşta okutulmasındaki amaç bazı olumsuz duyguları bu hikayeler üzerinden yaşatarak aynı aşılanmak gibi duygusal bağışıklığımızın güçlendirilmesini sağlamaktı.

Öte yandan, Beatrix Potter 20. Yüzyılın Viktoryen ilişkilerine dair muhalif yorumunu döneminin bir çok erkek yazarının aksine yazdığı çocuk kitaplarıyla söyleyebildi. Belki de çocukların yetişkinlerin acımasız dünyasına ayak uydurabilmesi nasıl bu kitapları okumaya ihtiyacı varsa, bazen yetişkinlerin içinde bulundukları dünyanın acımasızlıklarını eleştirebilmesi için çocuk dünyasının güvenli ortamına ihtiyacı vardı.

Kapak Fotoğrafı: Unsplash/@anniespratt

İlginizi çekebilir: Biblio Magger’dan Büyükler İçin Çocuk Kitapları