Queer nedir, ne değildir? Queer bir şey olmak mıdır, yoksa bir eylem gerçekleştirmek midir? Evet, evet, pek çok Queer teori var bunların hepsi birbiriyle çelişkili; bu yüzden de anlaşılması oldukça zor. Queer teoriye nereden başlamak gerektiğini bilmek de bir o kadar zor. O halde herkes tarafından anlaşılacak kadar yalın bir dille, bol örneklemeli, çizimli, güzel bir yol gösterici ile tanışın: Queer – Resimli Bir Tarih.

Onur Ayı’na girerken mini rehber niteliğinde bir LGBT+ Terminolojisi derlemiştim ve burada bazı kaynaklar belirtmiştim. Bu sefer Queer nedir, ne değildir bu teoriyi en temelden ele alan ve daha çok sayıda kitabı kurcalamak için iştah kabartan bir kitaptan bahsetmek istiyorum: Queer – Resimli Bir Tarih. 

Queer teori, 1990’da Santa Cruz’da Kaliforniya Üniversitesi’nde gerçekleştirilen bir konferansta doğuyor. Pek çok Queer teori var ve bunların çoğu birbiriyle çelişki halinde. Bu sebeple Queer teoriyi ele almak zor. Her daim bir akış halinde olan teori, farklı akademisyenler ve aktivistler tarafında başka başka anlamlarda kullanılıyor.

Queer – Resimli Bir Tarih

Queer- Resimli Bir Tarih, Queer teoriye ilgisi olup ya da “Neymiş bu” diye merak edip nereden başlayacağını bilmeyenler için oldukça iyi bir referans kitap. Amacı, kuir kelimesinin çeşitli anlamlarını incelemek, cinsiyet ve cinselliğin bugünkü anlamlarını nasıl kazandığını irdelemek, teorinin temellerini oluşturan yazar ve aktivistleri tanımak isteyenlere yol gösterici olmak. Hepimizi kuir ekseninde düşünmeye davet ederken, günlük hayatın içinden örneklerden, teorisyenlere kadar uzanıyor ve derin bir şekilde “Queer” terimini inceliyor. Bu kadar karmaşık bir konu, her insanın anlaması için akademik dilin ağırlığından arınmış, oldukça yalın dille ele alınmış ve görselleştirilmiş bu kitapta.

Queer Kelimesinin Anlamı

LGBT+ terminolojisiyle ilgili bildiklerinizi de pekiştirebileceğiniz kitap, kuir kelimesinin anlamı ve zaman içindeki değişimini ele alarak başlıyor. İlk kullanıldığı zamanlarda yalnızca “tuhaflık” anlamına geliyor ve 80’lerde nötr olan bu sözcük, zaman içinde homofobik bir aşağılamaya dönüşüyor. Kitapta, nefret söylemine nasıl dönüştüğüne de değiniliyor.

1990’da New York Onur Yürüyüşü’nde aktivist grup Queer Nation tarafından dağıtılan “Queerler bunu okuyor.” ilanları sayesinde terim geri kazandırılıyor. Kuir, farklı düşünme ve eyleme biçimlerindeki normlara meydan okumanın bir yolu oluyor. Kitabın yazarı Barker ise Queer kelimesini “normatifliğin dışında ve normatif olanı sorgulayan” olarak tanımlıyor. Ona göre Queer, bir şey olmak değil, bir eylem gerçekleştirmek.

Kitap Nelere Değiniyor?

İnsanların “şu ya da bu” diye ayrışmasına direnen, kadın/erkek ya da eşcinsel/heteroseksüel gibi ikililikleri sorgulayan Queer teori, heteronormativitenin güçlü eleştirisini de yaparak, yalnız cinsiyet normlarını değil “normativite”nin bizzat kendisini de sorguluyor. Cinsiyet ve toplumsal cinsiyet arasındaki düğüm çözülmediği sürece, heteronormatifliğin yerini koruyacak olmasını örneklerle açıklıyor. Eşitlik, evlilik, askerlik, tüketim kültürü gibi konulara da değiniyor kitap. 

Temel kitap olmasına rağmen sıkıcı ve sığlıktan uzak olan Queer – Resimli Bir Tarih, yalnızca kuir teoriye giriş işlevi görmüyor; bununla birlikte konu için oldukça iyi bir referans kitabı. Teoriye yönelik makaleler ve eserler sunuyor. İlk seksologlardan, Freud’a, oradan Queer teorinin öncülerine uzanıyor; Foucault, Butler, Sartre gibi Queer teoriye katkıda bulunmuş birçok ismi ele alarak, hangi yönden nasıl katkıda bulundukları gösteriyor. 

Tüm geçmiş ve güncel tartışmaların buluştuğu Queer – Resimli Bir Tarih kitabı, popüler kültüre, sinemaya, militan hareketten akademiye uzanarak, Oz Büyücüsü, Kayıp Balık Nemo, James Bond’a kadar birçok örneklemelerle sorgulama ve incelemeye yönelik bakış açısı kazandırıyor. Kitap, farklı dönem ve coğrafyalardaki Queer tarihini incelemek ve farklı teorileri incelemeye katkı sağlayacak bir kitap. 

Kimlik politikalarıyla ilgili sorunları vurgulayan ilk isimler büyük çoğunlukta siyahi feministler. Kitapta, feminist hareketin Queer teoriye yaklaşımına da değinilmiş. “Queer ve Trans: TERF Savaşları” başlığında, TERF (Trans Dışlayıcı Radikal Feministler) tartışmasına odaklanıyor ve burada Butler’in çalışmalarına başvurarak, konuyu detaylıca açıklıyor. 

Queer teorinin kesişimsel olması gerektiği savunulan kitapta, dinsel ilişkiler, milliyet, sınıf, yaş hepsi ele alınarak bir bütün halinde işlenmediği sürece teorilerin işe yaramayacak olması belirtiliyor. Queer – Resimli Bir Tarih kitabını okuduktan sonra, her okuyucunun farkındalığının artacağına ve bir takım değişimler yaşayacağına inanıyorum. Queer düşünmek, özcü ve birci tavırlardan kaçınmaya çalışmak, çoğul düşünmeye çabalamak, şu ya da bu diye kutuplaştırıcılıktan uzak durmak, bireyselleştirmekten kaçınmak, kimliklerden uzak durmak ve tüm insanların aynı deneyimi yaşamadıklarını bilmek bunlardan yalnızca birkaçı. 

Unutmayın ki Queer = olmak değil, yapmak. Bir şeyin Queer olup olmadığını söylemek yerine daha queer şekilde nasıl yapılabileceğine odaklanın. 

Kitabı satın almak için buraya tıklayabilirsiniz.

Kapak fotoğrafı: Yaprak Civan

İlginizi çekebilir: Yaprak Civan’dan Cinsiyet Kimliği ve Cinsel Yönelim: LGBTI+ Terminolojisi