Yılbaşı dönemi kimileri için ticari bir kampanya gibi görülse de dünyada büyük çoğunluğun hissettiği gibi benim için de yılın en güzel zamanı! Her şeyi bir kenara bıraktığımda kolektif olarak herkesin yeni ve güzeli umut ettiği bir dönem ne kadar kötü ve yapay olabilir? Yeni yıl ritüellerinden zengin bir evde büyüdüğüm için mi bilmiyorum yeni yıl döneminde eski yılda olan kötülükleri geride bırakır, hedeflerimin ne kadarını başardığıma bakarım. Yeni yıl için de çeşitli hazırlıklar yaparım. Bu hazırlıkların ve ritüellerin yolu tabii ki bol bol mutfaktan da geçer. Ama ana fikrim yeni yılda sağlık, mutluluk, bolluk ve iyi şansı kendime ve sevdiklerime çekmekle ilgili olur. Geçtiğimiz gün modern dünyanın ve modern dünya dışında varlığını sürdüren kabilelerin yeni yıl ritüellerini merak ettim. Araştırdıklarımı sizlerle de paylaşmak istedim. Belki yazının sonunda siz de benimle kendi kültürünüzdeki yeni yıl ritüellerinizi paylaşmak istersiniz.

Almanya doğumlu annem bildiğimiz “gurbetçi” aile yapısına sahip değilmiş. Almanya’da Almanlarla komşu ve arkadaş oldukları, oranın kültürüne uyum sağladıkları bir yapıları varmış. Kardeşlerinin içinde bu duruma en uyum sağlayan kişi de annemmiş. Bunun bir sebebi de ananemler çalışırken henüz dört yaşında olan anneme Alman komşuları Tante Agnes’ın bakması olmuş. Tante Agnes ve ailesi ikinci kızları yerine koydukları annemi ağaç süslerken, Noel yemeklerinde ve noel hediyeleşmelerinde mutlaka dahil ederlermiş. Bu da annemin kültürüne doğrudan etki etmiş tabii ki. Hal böyle olunca bizim evde de Aziz Nikolaos Günü’nden Noel gününe kadar her gün bilinirdi.

Noel yemeği inancımızda olmadığı için özel bir ritüelle yemiyoruz tabii ki ancak her yıl düzenli yaptığımız ritüellerimiz var. Evi süslemek, Noel kurabiyeleri yapmak, evi mumlarla ve ışıklarla donatmak, hediyeleşmek, Gebrannte Mandeln yapmak, Noel filmleri izlemek, Noel filmlerini Alman kanallarından izlemek değişmeyen ritüellerimiz arasında.

Bunun dışında benim çocukluğumdan beri kendi kendime geliştirdiğim ritüellerim de hâlâ devam ediyor. Örneğin evi/odamı temizlemek ve eskiye dair işe yaramayan şeyleri atmak ya da birileriyle paylaşmak, yeni yıl hedeflerimi yazmak ve bir sonraki yıla kadar unutmak, eski yılda şükrettiğim şeyleri listelemek, bir yıl öncesinde yazdığım hedeflerimin hangilerini başardığımı kutlamak bana özel ritüellerin birkaçı. Çocukken yılbaşı sabahı jetgiller, taş devri ve şirinlerin yılbaşı bölümlerini izlemek… Büyüdükçe yaptığım kurabiyeleri başkalarına hediye olarak vermek de en sevdiğim ritüellerimden biri olarak yerini aldı.

Modern Dünyada Yeni Yıl Ritüelleri

Yaptığım araştırmalardan minik bir özet çıkardım. Sizi okurken sıkmayacak ama yılbaşı modundan da ayırmayacak birkaç örneği burada sıralıyorum.

Japonya ile başlayalım. Japonlar, “Joya no Kane” adlı ritüel kapsamında tapınak çanını 108 kez çalıyorlar. Bu, insanların 108 dünyevi arzudan arınmasına yardımcı oluyor. Yeni yıl huzur ve mutlulukla karşılanıyor.

İspanya’nın ritüeli tanıdık gelecek size. İspanya’da gece yarısı, çan her çaldığında bir üzüm yeniyor (toplam 12 üzüm). Her üzüm, yılın bir ayı için iyi şans getirir. İspanyollar şanslı ve bereketli bir yıl diliyorlar.

İtalya’nın ritüeli kendime en yakın hissettiklerimden biri oldu. İtalya’da eski eşyalar camlardan atılıyor; bu, kötü enerjilerden kurtulmayı ve yeni bir başlangıcı simgeliyor. Taze başlangıçlar ve refah dilerler.

Filipinler’in geleneğini bence bir deneyelim ülke olarak ne dersiniz? Yuvarlak şekilli objeler (paralar, meyveler) masaya konuyor; yuvarlak şekiller zenginliği çağrıştırıyor. Yeni yıl dilekleri refah ve finansal bolluk.

İskoçya (Hogmanay)’da ilk gelen misafir (first-footing) geleneği çok önemlidir. Çok eskiye dayanan bu gelenekte eve gelen ilk misafirin şans getirdiğine inanılıyor. Misafirler yanlarında kömür, ekmek ve içki gibi hediyeler getiriyorlar. Şans ve bolluk dolu bir yıl diliyorlar.

Hindistan (Goa bölgesi)’da eski yılın “şeytani enerjilerini” temsil eden kuklalar yakılıyor. Negatiflikten kurtulmak ve temiz bir başlangıç yapmayı diliyorlar.

Danimarka’da  kullanılmayan tabaklar kapıların önüne fırlatılıyor. Ne kadar çok kırık tabak varsa, o kadar çok dostluk ve şans anlamına geliyor. Sosyal bağları güçlendirmeyi diliyorlar. (Biz de bunu dilemeliyiz sanırım).

Kolombiya çok enteresan bir geleneğe sahip. Gece yarısı boş bir bavul ile dolaşılıyor. Bu, seyahat dolu bir yıl getireceğine inanılıyor. Macera ve keşif dolu bir yıl dileniyor.

Rusya’da gelenek: Ded Moroz (Kar Büyücüsü) hediyeler getiriyor. Yılbaşı ağacı süsleniyor. Gece dilek yazılan kağıt yakılıyor ve külü bir içeceğe karıştırılarak içiliyor. Ve yeni yılda bu dileklerin gerçekleşmesi bekleniyor.

Modern Dünyaya Uzak Kabilelerin Yeni Yıl Ritüelleri

Zulu Kabilesi (Güney Afrika)

• Ritüel: Atalara saygı göstermek amacıyla dualar edilir ve geleneksel danslar yapılıyor. Ayrıca, atalardan rehberlik ve koruma dilemek için özel törenler düzenleniyor.
• Dilek: Bereketli bir yıl, barış ve topluluk dayanışması.

Maoriler (Yeni Zelanda)

• Ritüel: Yeni yıl, Maori takvimi olan “Matariki” yıldız kümesiyle bağlantılı. Hasat kutlamaları yapılıyor ve geçmiş yılın hatalarını düzeltme amacıyla aile toplantıları düzenleniyor.
• Dilek: Doğaya ve atalara bağlı bir yıl, bereket ve harmoni.

Hopi Kabilesi (Kuzey Amerika)

• Ritüel: Hopi takvimine göre kış gündönümünde (Soyaluna) kutsal törenler yapılıyor. Maskeli danslar, kötü ruhların uzaklaştırılmasını ve iyi enerjilerin davet edilmesini simgeliyor.
• Dilek: Doğanın dengesinin korunması ve ruhani temizlik.

 Aztekler (Orta Amerika)

• Ritüel: Yeni yılı, ateş ve su ile arınma ritüelleriyle kutlarlardı. Günümüzde bazı yerli topluluklar, Aztek geleneklerini sürdürüyor.
• Dilek: Güneş tanrısının desteği ve bereketli bir yıl.

Aborjinler (Avustralya)

• Ritüel: “Dreamtime” (Düş Zamanı) hikayeleri anlatılır ve yeni yıl ruhani olarak arınma, geçmişin hatalarını düzeltme ve yeni bağlar kurma dönemi olarak kabul ediliyor.
• Dilek: Doğayla uyumlu bir yaşam ve güçlü topluluk bağları.

İñupiat ve Yupik (Alaska)

• Ritüel: Kış gündönümünde “Nalukataq” adlı tören yapılıyor. Yiyecekler paylaşılıyor, danslar ve şarkılarla birlikte topluluk ruhu güçlendiriliyor.
• Dilek: Avda başarı ve topluluk dayanışması.

Yoruba Kabilesi (Batı Afrika)

• Ritüel: Deniz ve su tanrıçası Yemanja’ya adanan törenler yapılır. Ritüellerde beyaz giysi giyilir ve nehre çiçekler bırakılır.
• Dilek: Arınma, doğanın desteği ve huzur.

Amazon Kabileleri (Güney Amerika)

• Ritüel: Şamanlar, topluluk için bir arınma töreni düzenler. Bu törenlerde ayahuasca gibi bitkiler ruhsal bağ kurmak için kullanılır.
• Dilek: Kötü ruhlardan arınma ve doğayla daha derin bir bağ.

 Cherokee Kabilesi (Kuzey Amerika)

• Ritüel: Ateş yakma töreni düzenlenir. Ateş, arınmayı ve yeni başlangıçları temsil eder. Ayrıca, eski yıldan kalan borçlar ödenir veya uzlaşmazlıklar çözülür.
• Dilek: Toplum içinde barış ve kişisel arınma.

 Himba Kabilesi (Namibya)

• Ritüel: Yeni yıl, yağmur tanrısına yapılan dualarla karşılanır. Doğanın ritmiyle uyum içinde yaşamak temel amaçtır.
• Dilek: Bereketli yağmurlar ve hayvanlar için bol otlak.

 Lakota Kabilesi (Kuzey Amerika)

• Ritüel: Kutsal boru töreni (Chanunpa) düzenlenir. Topluluk üyeleri, dualar eşliğinde tütün yakar ve atalarla bağlantı kurar.
• Dilek: Ruhani denge ve güçlü toplumsal bağlar.

 Dogon Kabilesi (Mali)

• Ritüel: Yeni yılın başlangıcını belirlemek için Sirius yıldızının konumunu gözlemlerler. Sirius’un hareketleri, tarım takvimine ve ruhani ritüellere rehberlik eder.
• Dilek: Hasatta bereket ve doğayla uyum.

 Navajo Kabilesi (Kuzey Amerika)

• Ritüel: Şafak vakti dualar ve şarkılar söylenir, topluluk için yeni başlangıçlar temenni edilir. Güneşin ilk ışıkları, yenilenme ve umut kaynağıdır.
• Dilek: Şifa, barış ve güçlü topluluk bağları.

Modern dünyadan uzak kabileler daha çok geçmişten arınma ve doğaya uyum sağlamak üzerine ritüellere sahipken modern dünyada bizler gelecek yıldan bolluk, şans ve mutluluk bekliyoruz. Her ne şekilde inanıyor ve uyguluyorsak hepimiz aralık ayı boyunca kolektif olarak daha güzele ve iyiye odaklanıyoruz. Bu duyguyu içimizde büyütmek ve bu gibi dönemlerde mutluluğu ve güzellikleri paylaşmak biz insanları hayata bağlayan sağlam bağlar diye düşünüyorum.

Ben kendi ritüellerimden ve tüm diğer kültürlerden yeterince bahsettim. Sizin kültürünüze ait yeni yıl ritüelleriniz neler merak ediyorum.

Yeni yıl ritüellerimiz ve umutlarımız farklı olsa da hepimiz için ortak olan şey, geleceğe dair daha güzel bir hayal kurmak. Yeni yılın hepimize mutluluk, bolluk ve sağlık getirmesi dileğiyle!

Kapak Fotoğrafı: Esra Saruhan – canva.com

İlginizi çekebilir: Dilara Melisa Yaman’dan 12 Üzüm Ritüeli